संत सखूबाई | Sant Sakhubai | सखूबाई यांचा जन्म | सखूबाई यांची पांडुरंगाची दर्शनाची आस |
।। नमस्कार जय महाराष्ट्र ।।
संत सखूबाई
कृष्णा नदीच्या तीरावर करवीर नावाचे तीर्थक्षेत्र आहे… फार वर्षांपूर्वी तेथे सखुबाईचे सासर होते. तिच्या पतीचे नाव होते दिगंबर. तिच्या घरी तिची सासूही रहात असे. तिची सासू फार खाष्ट होती. ती सखुबाईला फार त्रास देत असे. तिचा हरप्रकारे छळ करत असे. तिला उपाशी ठेवत असे, मारहाणही करत असे… सकाळी उठल्यापासून रात्री झोपेपर्यंत तिची सासू तिला कामाला जुंपून ठेवी. सारे काम करूनही सासूची बोलणी ही नित्याचीच असत. सखू मात्र हे सारे निमूटपणे सहन करी. भोळी-भाबडी सखुबाई काम करतांना नेहमी विठ्ठलाचे स्मरण करी. तिच्या मुखी सारखे पांडुरंगाचेच नाम असे.
सखूबाई यांचा जन्म
संत सखुबाई यांचा जन्म महाराष्ट्रातील ब्राह्मण कुटुंबात झाला. त्यांचे आई वडील दोघेही मोठ्या धार्मिक वृत्तीचे होते आणि त्या दोघांचे गुण सखूबाईच्या आत उतरले होते. सखुबाई भगवान विठ्ठल यांची मोठी भक्त होती. बालपणापासूनच तिला देवाच्या प्रेमाचा कळस मिळाला होता. लग्नच पात्र ठरल्यानंतर तिचे लग्न ब्राह्मण कुटुंबात झाले. महाराष्ट्रात कृष्णा नदीच्या काठी कर्हड नावाचे स्थान आहे. त्यांच्या घरी ब्राह्मण कुटुंब होते. तिथे सखुबाईचे लग्न झाले. त्यांच्या घरात स्वतः ब्राह्मण, त्याची पत्नी, मुलगा आणि साध्वी, यांची सून राहत होते. सखुबाई हे खूपच निष्ठावंत, आज्ञाधारक, कोमल,नम्र आणि साधी होती परंतु तिची सासू खूप वाईट गर्विष्ट व कुटील आणि कठोर मनाची होती. तसेच नवरा आणि मुलगा देखील तीच्या स्वभावावर गेले होते. सखुबाई ह्या सकाळपासून ते रात्रीपर्यंत घरातील सर्व कामे करत असून सासू-सासर्‍यांची , नवऱ्याची सेवा ती आनंदाने करत असे. तिच्या मनामध्ये कधीही द्वेषाची भावना आली नाही किंवा ती अस्वस्थ सुद्धा कधी राहिली नाही आणि आपले कर्तव्य पार पाडत असताना, नेहमी मुखी विठ्ठलाचे नाव घेत असे. त्यांच्या मनात प्रभूच्या त्रिभुवन स्वरूपाचे ध्यान करत राहणे आणि केशव, विठ्ठल, कृष्ण अशी नावे ते नेहमी आठवत असत.
सखूबाई यांची पांडुरंगाची दर्शनाची आस
एकदा काय झाले, आषाढी एकादशीच्या दिवशी पंढरीला जाणारी दिंडी तिच्या गावी आली… दिंडी कृष्णेच्या तीरावर थांबली. तेथे वारकऱ्यांचे भजन चालू झाले. महाराज कीर्तन करायला उभे राहिले. नेमकी त्याच वेळी सखुबाई नदीवर पाणी भरण्यासाठी आली होती. कीर्तनकार पंढरीचा महिमा वर्णू लागले… पांडुरंगाची थोरवी गाऊ लागले. विठ्ठलनाम कानावर पडताच सखूचे लक्ष तिकडे गेले. महाराजांचे कीर्तन ऐकण्यात ती तल्लीन झाली. सर्व वारकऱ्यांना पाहून तिलाही पंढरीला जावेसे वाटू लागले. तिला विठ्ठलदर्शनाची अनिवार ओढ लागली. काही झाले तरी आपण पंढरपुरला जायचेच, असे तिने ठरवले… त्या निश्चयाच्या भरात सखुबाईने आपली घागर शेजारणीजवळ दिली आणि घरी नेऊन देण्यास सांगितले. ती दिंडीसमवेतच पुढे निघाली. विठ्ठलनामाच्या जयघोषात सखू अगदी दंग झाली
इकडे शेजारणीने सखुबाईच्या घरी घागर नेऊन दिली… सासूने शेजारणीला विचारले, ”सखू कुठे गेली ?” शेजारणीने सारे वृत्त कथन केले. ते ऐकून सासूला फारच राग आला. संतापाने ती लाल झाली. तिने लगेच आपल्या मुलाला बोलावून घेतले आणि ताबडतोब सखुबाईला घेऊन येण्यास सांगितले. दिगंबराने भराभर चालत जाऊन दिंडी गाठली आणि सखुबाईला मारझोड करतच घरी घेऊन आला. दोघांनी मिळून तिला एका खोलीत कोंडून ठेवले. तिला अन्नपाणीही द्यायचे नाही, असे त्यांनी ठरवले. खूला वाईट वाटले ते या गोष्टीचे की, आता पांडुरंगाचे दर्शन होणार नाही… तिने पांडुरंगाचा धावा चालू केला. व्याकुळ होऊन ती पांडुरंगाला आळवू लागली…..
बा रे पांडुरंगा । केव्हा भेट देसी ।।
झाले मी परदेसी । तुजविण ।।
तुजविण सखा । मज कोणी नाही ।।
वाटते चरणी । घालावी मिठी ।।
ओवाळावी काया । चरणावरोनी ।।
तेव्हा चक्रपाणी । भेटशील ।।
सखुबाई यांची निस्सीम भक्ती आणि भोळया भावामुळे पांडुरंग तिच्यावर प्रसन्न झाला. पांडुरंगाने रुक्मिणीला सारी खरी गोष्ट सांगितली आणि स्त्रीवेष घेऊन तो सखूपाशी आला. सखुबाईच्या बंद खोलीत जाऊन त्या स्त्रीने तिची विचारपूस केली आणि आपणही पंढरपुरचे वारकरी असल्याचे तिने सांगितले. तेव्हा सखुबाईने आपली सारी व्याकुळता तिच्यासमोर व्यक्त केली. त्या स्त्रीने तिला सांगितले की, तू पंढरीला जाऊन ये. पांडुरंगाचे दर्शन घेऊन ये. तोपर्यंत मी इथे राहीन. हे ऐकून सखूचा आनंद गगनात मावेनासा झाला.
सखुबाई पंढरपुरास आली… पांडुरंगाचे रूप बघून धन्य धन्य झाली. तिला जीवनाचे सार्थक झाल्यासारखे वाटले आणि तिथेच तिने आपले प्राण ठेवले. दिंडीस आलेल्या तिच्या गावकऱ्यांनी तिचे अंत्यसंस्कार केले. इकडे एकादशी झाल्यावर दिगंबराने सखूच्या खोलीचे दार उघडले… सखुबाईच्या रूपातील पांडुरंग सखूची सारी कामे करू लागला. तिच्या सासूने सांगितलेली सारी कामे पांडुरंग निमूटपणे करत असे. इकडे रुक्मिणीला चिंता वाटू लागली की, सखू पुन्हा गेलीच नाही, तर विठ्ठल तिच्या घरीच अडकून राहील… रुक्मिणीने सखुबाईची राख आणि अस्थी एकत्र केल्या आणि सखुबाईला जिवंत करून घरी पाठवून दिले. सखुबाई घरी पोहोचतांना वाटेतच तिला पांडुरंगाच्या वेषातील सखुबाई भेटली.
इकडे ज्या गावकऱ्यांनी सखुबाई चे अंत्यसंस्कार केले होते, ते सखुबाई च्या घरी आले, तर सखुबाई त्यांना घरकाम करतांना दिसली… त्यांना आश्चर्य वाटले. त्यांनी सखुबाईच्या नवऱ्याला आणि सासूला सारा वृत्तांत सांगितला. तो ऐकून त्यांनी सखुबाईला खरा प्रकार काय आहे, ते विचारले. सखुबाईने सारी घटना कथन केली. ती ऐकून गावकरी स्तब्ध झाले. तिच्या नवऱ्याला आणि सासूला पश्चात्ताप झाला.