महाराष्ट्रातील छत्रपती संभाजी नगर याठिकाणचे पाचवे घृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंग (Grishneshwar Jyotirlinga)

घृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंग (Grishneshwar Jyotirlinga) । घृष्णेश्वर मंदिराचा इतिहास (Grishneshwar Jyotirlinga History) । घृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंग (Grishneshwar Jyotirlinga) कसे प्रकट झाले । शिवालय सरोवराचे उगमस्थान । लक्ष विनायक मंदिर । घृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंग मंदिराला भेट देण्याची उत्तम वेळ । घृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंग मंदिराची आरती । घृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंग मंदिर औरंगाबाद पत्ता : Grishneshwar Jyotirlinga Temple Aurangabad Address । घृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंग मंदिरात कसे पोहोचायचे How To Reach Grishneshwar Jyotirlinga Temple । घृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंग मंदिर औरंगाबाद वेळा Grishneshwar Jyotirlinga Temple Timing ।

।। नमस्कार जय महाराष्ट्र ।।

अनुक्रम दाखवा

घृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंग (Grishneshwar Jyotirlinga)

जुने नाव औरंगाबाद (नवीन नाव छत्रपती संभाजी नगर) पासून सुमारे ३० किलोमीटर अंतरावर देवगिरी किल्ल्याजवळ आणि एलोरा लेणी हे घृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंगाचे अनोखे मंदिर आहे. शिवपुराण आणि पद्म पुराणात या मंदिराचा स्पष्ट उल्लेख आहे. एका पवित्र ग्रंथात असे म्हटले आहे की हे ठिकाण नागा आदिवासींचे ठिकाण होते. साप म्हणून ते अँथिल्समध्ये राहत होते. मराठीत अँथिलला वारूळ म्हणतात आणि या जागेला वेरूळ म्हणतात. एलोरा हे नाव इथे राहणाऱ्या एला या राजाच्या नावावरून पडले आहे.

घृष्णेश्वर मंदिराचा इतिहास (Grishneshwar Jyotirlinga History) :

सतराव्या शतकात शिवाजी महाराजांचे आजोबा एलोराच्या पटेल यांनी या मंदिराचा प्रथम जीर्णोद्धार केला होता. नंतर, सन १७९१ मध्ये महाराणी अहिल्याभाई होळकर यांनी पुन्हा नूतनीकरण केले. लाल दगडाचा वापर करून अतिशय सुंदर पद्धतीने हे मंदिर बांधण्यात आले आहे. इतर मंदिरांप्रमाणेच या मंदिराला एक अनोखी आणि सुंदर वास्तू लाभली आहे. मंदिराचा अर्धा भाग चुना, वाळू आणि सतरा वनौषधींच्या अद्वितीय मिश्रणाने बनवला आहे. दशावतार, रामायण यांसारख्या मंदिराच्या स्थापत्यशास्त्रावर विविध लीलांचे चित्रण करण्यात आले आहे आणि पवित्र धर्मग्रंथातील अशा अनेक अद्भुत लीला आहेत. मंदिराला चार दरवाजे असून मुख्य दरवाजा दक्षिणेकडे आहे. मंदिराला चोवीस खांबांचा आधार आहे. सर्व चोवीस स्तंभांवर धर्मग्रंथातील विविध लीलांचे चित्रण पाहता येते. गर्भगृहाला तीन प्रवेशद्वार असून वरील मुख्य प्रवेशद्वारावर दशावतार आणि रुद्राक्ष माळाचे चित्रण आहे. गर्भगृह जमिनीपासून एक मीटर खाली असून प्रवेशद्वारासाठी तीन पायऱ्या आहेत. हे 6 x 6 मीटर मोजते. ज्या क्षणी पायर्‍या चढून खाली गेल्यावर पूर्वेकडे मुख असलेल्या घृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंगाचे दर्शन घेता येते. या शिवलिंगाच्या प्रणालीवर गाईच्या खुरांचे दोन ठसे आहेत. कामधेनूने या शिवलिंगाला दुधाने अभिषेक केला होता असे मानले जाते. संपूर्ण जगात पूर्वाभिमुख असलेले हे एकमेव शिवलिंग आहे. मंदिराच्या आत पार्वती देवी आहे. गर्भगृहासमोर नंदिकेश्वराची अप्रतिम मूर्ती आहे आणि त्याच्या पुढे नवग्रह स्तंभ आहे.

हे मंदिर अग्नी तत्वाचे प्रतिनिधित्व करते आणि म्हणून येथे कोणतेही यज्ञ केले जात नाहीत. पवित्र श्रावण महिन्यात या मंदिरात लाखो भाविकांची गर्दी असते. महाशिवरात्री उत्सवात येथे एक जत्रा भरते ज्यामध्ये श्री घृष्णेश्वराची उत्सवमूर्ती मोठ्या मिरवणुकीत शिवालय सरोवरात नेली जाते. प्रदोष, वैकुंठ चतुर्दशी आणि अधिक मास हे येथे साजरे होणारे इतर सण आहेत. मंदिरात पूजा करण्यासाठी योग्य ब्राह्मण उपलब्ध आहेत.
लक्षात घेण्याजोगा एक महत्त्वाचा मुद्दा म्हणजे पुरुष भक्तांना या मंदिरात वरच्या कपड्याशिवाय परवानगी आहे. या मंदिरात अश्विन मास, कार्तिक मास, पौष मास आणि माघ मास मोठ्या थाटात साजरे केले जातात. मंदिराच्या सानिध्यात असलेला शिवालय सरोवर हा भारतवर्षातील महत्त्वाचा सरोवर मानला जातो.

घृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंग (Grishneshwar Jyotirlinga) कसे प्रकट झाले

अलीकडच्या काळात या गावाला शिवालय असे संबोधले जात असे. या गावात सुधर्मन नावाचा एक ब्राह्मण राहत होता, ज्याच्या पत्नीचे नाव सुदेहा होते. या जोडप्याला मूलबाळ नव्हते आणि त्यामुळे ती खूप उदास असायची. तिला मूल झाले नाही म्हणून लोक तिच्याबद्दल वाईट बोलायचे. ती आपल्या पतीला मुलाला जन्म देण्यासाठी मदत करण्याची विनंती करत असे. एकदा तिने आपल्या पतीला दुसरी पत्नी म्हणून आणखी एका स्त्रीशी लग्न करण्यास पटवले आणि तिने तिची बहीण ग्रीष्ना हिला तिच्या पतीशी लग्न करण्यास पटवले.
कृष्ण हे भगवान शिवाचे महान भक्त होते आणि म्हणून ते दररोज चिखलातून शिवलिंग बनवून त्याची पूजा करत असे. पूजेनंतर ते शिवलिंग विसर्जन करणार होती. शिवालय सरोवरात शिवलिंगाचे विसर्जन करत. जसजसा वेळ निघून गेला, तसतसा ग्रीष्णाला एका मुलाचा आशीर्वाद मिळाला जो कुटुंबात आनंदाचे एक मोठे कारण बनला. तथापि, हा आनंद फार काळ टिकला नाही कारण सुदेहाचा असा विश्वास होता की लोक ग्रीष्णाचा अधिक आदर करतात कारण ती एका मुलाची आई होती. काही काळानंतर सुदेहाला ग्रीष्णाचा हेवा वाटू लागला आणि त्यामुळे तिचा तिरस्कार होऊ लागला. लवकरच ग्रीष्णाचा मुलगा मोठा झाला आणि त्याचे लग्न झाले. एका रात्री, सुदेहाने ग्रीष्णाच्या मुलाला झोपलेल्या अवस्थेत मारले आणि त्याच्या शरीराचे विविध तुकडे केले. ते मृतदेहाचे तुकडे शिवालय सरोवरात फेकले. सकाळी मुलगा बेपत्ता असताना आणि पलंगावर रक्ताचे डाग असल्याचे पाहून पत्नीने आपला पती गमावल्याचे पाहून ती रडू लागली. पण ग्रीष्ना या घटनांमुळे अविचल राहिली आणि नेहमीप्रमाणे तिने शिवालय सरोवरात जाऊन शिवलिंग बनवले, त्याची पूजा केली आणि विसर्जन केले. ती शिवलिंगाचे विसर्जन करणार असतानाच त्याचा मुलगा तलावातून बाहेर येताना दिसला. तत्काळ भगवान शिव प्रकट झाले आणि त्याला दर्शन दिले. त्यांनी संपूर्ण घटना ग्रीष्णाला सांगितली आणि आपल्या त्रिशूळाने सुदेहाला मारायला तयार झाला. तथापि, कृष्णाने भगवान शंकराच्या कमळाच्या पाया पडून सुदेहाला क्षमा करण्यास सांगितले. तिच्या भक्तीने प्रसन्न होऊन भगवान शिवाने कृष्णाला वरदान मागायला सांगितले. जोपर्यंत आकाशात सूर्य आणि चंद्र उगवत आहेत, तोपर्यंत भगवान शिवाने या स्थानाला आपले निवासस्थान बनवावे आणि ते तिच्या नावाने ओळखले जाईल, असे ग्रीष्णाने व्यक्त केले. भगवान शिवांनी हे मान्य केले आणि या ठिकाणी ज्योतिर्लिंगाच्या रूपात प्रकट झाले ज्याला ग्रीष्णेश्वर, कृष्णाचा भगवान असे नाव देण्यात आले.

शिवालय सरोवराचे उगमस्थान

शिवालय सरोवराची उत्पत्ती करण्यासाठी एक मनोरंजक मनोरंजन आहे. भगवान शिव आणि पार्वती देवी बुद्धिबळ खेळत असत आणि प्रत्येक वेळी भगवान शिव त्या खेळात जिंकत असत. एकदा पार्वती देवीने खेळ जिंकला आणि त्यामुळे भगवान शिव रागावले. त्याला अपमान वाटला आणि त्याने ताबडतोब कैलासातून दंडकारण्याच्या काम्यकवन वनात निघून गेले. पार्वतीदेवीने भगवान शिव परत येण्याची बराच वेळ वाट पाहिली परंतु जेव्हा ते परत आले नाहीत तेव्हा ती गुप्तपणे भगवान शिवाच्या शोधात ते तपस्या करत असलेल्या ठिकाणी गेली. पार्वतीदेवीला गुप्त स्थितीत पाहून भगवान शिव आश्चर्यचकित आणि आनंदी झाले. जंगलात फिरत असताना तिला तहान लागली आणि म्हणून भगवान शिवाने आपल्या त्रिशूळाचा वापर करून गंगाधारा तयार केली. त्यामुळे या सरोवराला शिवालय सरोवर असे नाव पडले. या तलावाचे पाणी प्यायल्यानंतर पार्वतीदेवीची तहान भागली.
या तलावाचा आकार सुमारे एक एकर आहे. सरोवराकडे जाण्यासाठी छप्पन पायऱ्या आहेत. यातील काही पायऱ्या लाल दगडांचा वापर करून तर काही काळ्या दगडांचा वापर करून बनवल्या आहेत. काळ्या दगडांनी बनवलेल्या पायऱ्या राजा एलाने बांधल्या होत्या. सरोवराच्या आठ दिशांना आठ देवतांची आठ सुंदर मंदिरे आहेत.
एकदा राजा एला शिकारीसाठी गेला आणि दिवसभर हिंडल्यानंतर त्याला एकही प्राणी दिसला नाही. तो आपल्या राजधानीत परत येऊ लागला आणि असे करत असताना त्याला एक अद्भुत दृश्य दिसले, म्हणजे. एक वासरू सिंहीणीचे दूध पीत होते आणि सिंहीचे पिल्लू गायीचे दूध पीत होते. हे दृश्य पाहून राजाला फार आश्चर्य वाटले. तथापि, तो ज्या उद्देशाने आला होता तोच त्याला आठवला. शिकार आणि म्हणून प्राणी मारले. लहान मुलांच्या गटाने घडलेल्या घटना पाहिल्या आणि राजाला सांगितले की हा जंगल नसून गौतम ऋषींचा आश्रम आहे आणि हे प्राणी ऋषींचे आहेत. तथापि, गौतम ऋषींचे शिष्य असलेल्या काही मुलांनी ऋषींना घडलेल्या घटनांची माहिती दिली. हे ऐकून संतप्त झालेल्या गौतमांनी राजाला कुष्ठरोग होण्याचा शाप दिला. राजा पवित्र झाला आणि त्याने ताबडतोब क्षमा मागितली आणि या शापापासून मुक्त होण्याची विनंती केली. गौतम ऋषींनी त्याला सांगितले की अमावस्येच्या दिवशी तो कुष्ठरोगापासून मुक्त होईल. ऋषींचे हे ऐकून राजा तिथून पुढे निघून गेला.

काही दिवसांनी अमावस्येच्या दिवशी राजा फिरत होता आणि करत असताना तहान लागली. पाणी शोधत असताना राजाला एक लहान छिद्र पडले ज्यातून पाणी येत होते. राजाने ताबडतोब आपल्या हातातील छिद्रातून पाणी प्यायला घेतले. शरीरावर जिथे जिथे पाणी पडते तिथे तो भाग कुष्ठरोगातून बरा झाल्याचे त्यांनी पाहिले. राजाला खूप आनंद झाला आणि म्हणून ब्रह्मदेवाला प्रसन्न करण्यासाठी तपस्या करू लागला. काही वर्षे तपस्या केल्यावर ब्रह्मदेव प्रसन्न झाले आणि त्यांच्यासमोर प्रकट झाले आणि त्यांना वरदान मागायला सांगितले. राजाने भगवान ब्रह्मदेवाला लहान छिद्रातून येणार्‍या पाण्याचा स्रोत सांगण्यास सांगितले. भगवान ब्रह्मदेवाने त्याला सांगितले की ही जागा शिव सरोवर आहे आणि ती जागा विसरली गेली आणि कालांतराने दफन झाली. भगवान शिवाने आपल्या त्रिशूळ वापरून हा सरोवर निर्माण केला असून शिवालय सरोवरात भारतवर्षाची आठ तीर्थे आहेत. त्याने राजाला शिवालय सरोवराचा जीर्णोद्धार करण्याचा आदेश दिला. असे बोलून ब्रह्मदेव अंतर्धान पावले. राजाने सरोवराचा जीर्णोद्धार करून सरोवरातील अष्टतीर्थांचे प्रतिस्थापन केले. यानंतर राजाने या तीर्थात स्नान करून कुष्ठरोगापासून मुक्ती मिळवली.

या सरोवराची वर्षातून दोनदा स्वच्छता केली जाते आणि भक्तांना गोपाड्याचे दर्शन घेता येते, म्हणजे गायींच्या खुरांचे ठसे जिथून हळूहळू पाणी बाहेर पडत असते. भक्तांसाठी पवित्र स्नान करण्यासाठी हे अत्यंत पवित्र स्थान आहे.

लक्ष विनायक मंदिर

घृष्णेश्वर मंदिराच्या मंदिर परिसराबाहेर श्री लक्ष गणेशाचे मंदिर आहे. हे मंदिर भारतवर्षातील सतरावे गणेशपीठ आहे. हे मंदिर उत्तराभिमुख असून गणेशाचेही मंदिर आहे. सतराव्या शतकात इंदूरच्या राणी अहिल्याभाई होळकर यांनी या मंदिराचा जीर्णोद्धार केला होता. हे गणपतीचे अनोखे मंदिर आहे. या जागेला पूर्वी काम्यखा वना असे म्हणतात. येथे ऋषी कश्यपाचा पुत्र तारकासुर राहत होता ज्याने भगवान शिवाला प्रसन्न करण्यासाठी 1000 वर्षे तपस्या केली आणि शेवटी तो यशस्वी झाला. भगवान शिवाची कृपा प्राप्त झाल्यामुळे तारकासुराने ब्राह्मणांना त्रास देण्यास सुरुवात केली आणि वैदिक कर्मकांडांवर बंदी घातली. तो आजूबाजूच्या सर्व लोकांना त्रास देऊ लागला. ब्राह्मणांनी उपायासाठी भगवान इंद्राकडे धाव घेतली. तारकासुराला भगवान शिवाची दया आली हे समजून त्याने सर्व ब्राह्मण आणि देवतांना भगवान शिवाची उपासना करण्यास सांगितले. लवकरच तारकासुराचा वध भगवान शिवाचा पुत्र स्कंद याच्याकडून होईल अशी खगोलीय घोषणा झाली. सर्व ब्राह्मण आणि भगवान इंद्र भगवान शिवाजवळ आले आणि त्यांना स्कंदाद्वारे तारकासुराचा वध करण्याच्या भविष्यवाणीची माहिती दिली. त्या सर्वांनी स्कंदला आपल्या सैन्याचा सेनापती म्हणून घोषित केले आणि म्हणून त्याला तारकासुराचा वध करण्यासाठी पाठवले. स्कंद आणि तारकासुर यांच्यात युद्ध सुरू झाले आणि ते आठ दिवस चालले. तथापि, स्कंद तारकासुराचा वध करू शकला नाही आणि म्हणून त्याचे वडील भगवान शिव यांच्याकडे परत गेला आणि त्याला तेच सांगितले. भगवान शिवाला समजले की स्कंदने युद्धात जाण्यापूर्वी गणेशाची पूजा केली नव्हती. तारकासुराशी युद्ध सुरू करण्यापूर्वी त्याने स्कंदला गणेशाच्या देवतेची स्थापना करण्याची आणि त्याची पूजा करण्याची सूचना दिली.
हे ऐकून स्कंद प्रसन्न झाला आणि म्हणून काम्यख वानाकडे परत गेला आणि त्याने पृथ्वीवरून गणेशाची देवता केली. त्यांनी श्री गणेशाला एक लाख साहित्य, एक लाख मोदक, एक लाख नमस्कार, एक लाख प्रदक्षिणा, एक लाख दिवे अर्पण केले. त्यांनी एक लाख ब्राह्मणांची सेवाही केली होती. त्यामुळे गणेशाचा हा विग्रह लक्ष विनायक म्हणून ओळखला जाऊ लागला. कार्तिकेयच्या उपासनेने प्रसन्न होऊन लक्ष विनायकाने तारकासुराचा वध करून विजयाची हमी दिली. अशा प्रकारे, कार्तिकेय तारकासुराचा वध करू शकला आणि नंतर लक्ष विनायकाचे मंदिर एक पवित्र तीर्थस्थान बनले. हे मंदिर घृष्णेश्वर मंदिरापासून पाच मिनिटांच्या अंतरावर आहे.

घृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंग मंदिराला भेट देण्याची उत्तम वेळ

छत्रपती संभाजी नगर (औरंगाबाद) मधील हे मंदिर आणि त्याच्या परिसराचा शोध घेण्याचा एक संस्मरणीय अनुभव घेण्यासाठी, ऑक्टोबर ते मार्च दरम्यान तुमच्या भेटीची योजना करा, सामान्यतः भारतात हिवाळ्याचे महिने म्हणून ओळखले जाते. उन्हाळा आणि पावसाळ्यातील असह्य उष्णतेपासून सुटका करताना हा हंगाम बाह्य क्रियाकलापांसाठी अनुकूल वातावरण देतो. तथापि, तुमची भेट शेड्यूल करताना गर्दीची परिस्थिती, सण आणि शुभ तारखा लक्षात ठेवा ज्यामुळे तुमचा अनुभव कमी आनंददायी होऊ शकतो.

घृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंग मंदिराची आरती

हे मंदिर भक्तांना अनेक दैनंदिन आरती (पूजा) सेवा देते. दिवसाची पहिली आरती ही मंगल आरती आहे जी पहाटे ४ वाजता होते. पुढील आरती जलहरी संघटन आहे, जी सकाळी 8 वाजता केली जाते. दुपारी १२ वाजता महाप्रसाद दिला जातो. संध्याकाळची आरती म्हणजे संध्या आरती, जी संध्याकाळी 7:30 वाजता केली जाते. दिवसाची शेवटची आरती म्हणजे शयन आरती, जी रात्री 10 वाजता असते. हंगाम आणि उत्सवानुसार आरतीच्या वेळा बदलू शकतात.

घृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंग मंदिर सेवा

गृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंग मंदिर, औरंगाबाद महाराष्ट्रात स्थित भगवान शिवाला समर्पित हिंदू तीर्थक्षेत्र, अभ्यागतांना आरामदायी अनुभव प्रदान करण्याच्या उद्देशाने असंख्य सेवा आणि सुविधा प्रदान करते.

उपासना किंवा दर्शन :

मंदिरात नियमित उपासनेच्या संधी आहेत जेथे भक्त भगवान शिवाच्या दैवी उपस्थितीचे साक्षीदार असताना त्यांची प्रार्थना करू शकतात.

धार्मिक विधी किंवा आरती :

मंदिरात दररोज अनेक आरती समारंभ आयोजित केले जातात, ज्यामुळे प्रकाश आणि प्रार्थनेच्या धार्मिक प्रसादाद्वारे उपासकांमध्ये धार्मिक भक्तीला प्रोत्साहन मिळते.

पूजा सेवा :

या मंदिरात उपलब्ध असलेल्या अनेक पूजा सेवांमधून भाविक निवडू शकतात जसे की अभिषेकम (विधीपूर्वक स्नान समारंभ) अर्चना (जप प्रार्थना) समारंभ तसेच आशीर्वाद मिळविण्यासाठी आणि विशिष्ट इच्छा पूर्ण करण्यासाठी लक्ष्यित इतर विशेष प्रसाद.

धर्मशाळेच्या सुविधा :

रात्रभर मुक्काम किंवा विस्तारित भेटींसाठी, धर्मशाळा सुविधा मंदिरात उपलब्ध आहेत, यात्रेकरूंसाठी मानसिक शांती व्यतिरिक्त मूलभूत सुविधा पुरवतात.

अन्नदानम :

परोपकारी नीतिमत्तेबद्दल अटल भक्तीसह, अन्नदानम या आदरणीय प्रतिष्ठानमध्ये दैवी हस्तक्षेपासाठी या अभयारण्यात येणाऱ्या सर्व भुकेलेल्या हृदयांना अन्न पुरवण्याच्या आशेने एक आवश्यक मोफत अन्न सेवा प्रदान करते.

घृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंग मंदिर औरंगाबाद पत्ता : Grishneshwar Jyotirlinga Temple Aurangabad Address :

घृष्णेश्वर मंदिर रोड, वेरूळ, औरंगाबाद, महाराष्ट्र, ४३१११०२, भारत

घृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंग मंदिरात कसे पोहोचायचे

हवा : सर्वात जवळचे विमानतळ औरंगाबाद आहे आणि दिल्ली, मुंबई, जयपूर आणि उदयपूर येथून नियमित उड्डाणे आहेत.

ट्रेन : सर्वात जवळचे रेल्वे स्टेशन औरंगाबाद आहे. मनमाडही जवळचे आणि चांगले जोडलेले आहे.

रस्ता : पुण्यापासून: २५६ किमी / ४.५ तास. नाशिक: १८७ किमी / ३ तास. शिर्डी: १२२ किमी / २.५ तास.

घृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंग मंदिर औरंगाबाद वेळा

दिवसाची वेळ
सोमवारी सकाळी 5:00 ते रात्री 8:00 पर्यंत
मंगळवारी सकाळी 5:00 ते रात्री 8:00 पर्यंत
बुधवारी सकाळी 5:00 ते रात्री 8:00 पर्यंत
गुरुवारी सकाळी 5:00 ते रात्री 8:00 पर्यंत
शुक्रवारी सकाळी 5:00 ते रात्री 8:00 पर्यंत
शनिवारी सकाळी 5:00 ते रात्री 8:00 पर्यंत
रविवारी सकाळी 5:00 ते रात्री 8:00 पर्यंत

घृष्णेश्वर मंदिराजवळील आकर्षणे, छत्रपती संभाजी नगर (औरंगाबाद)

एलोरा दिगंबर जैन मंदिर (600 मी)
एलोरा लेणी (2 किमी)
मलिक अंबरची कबर (6 किमी)
भद्रा मारुती मंदिर (6 किमी)
औरंगजेबाची कबर (6 किमी)
मुघल रेशीम बाजार (७ किमी)
दौलताबाद किल्ला (15 किमी)