जाणून घ्या काजू लागवड बद्दल संपूर्ण माहिती तेही एका क्लीक मध्ये (Kaju Lagwad Mahiti Kaju Sheti) – Cashew Farming

काजू लागवड । Kaju Lagwad । Kaju Sheti । काजू पिकाचा उगमस्थान, महत्त्व आणि भौगोलिक प्रसार । काजू पिकाखालील क्षेत्र । काजू पिकाचे उत्पादन । काजू पिकास योग्य हवामान । काजू पिकास योग्य जमीन । काजू पिकाच्या सुधारित जाती । काजू पिकाची अभिवृद्धी । काजू पिकाची लागवड पद्धती । काजू पिकासाठी हंगाम । काजू पिकासाठी लागवडीचे अंतर । काजू पिकासाठी खत व्यवस्थापन । काजू पिकासाठी पाणी व्यवस्थापन । काजू पिकातील आंतरपिके । काजू पिकातील तणनियंत्रण । काजू पिकावरील महत्त्वाचे रोग आणि त्यांचे नियंत्रण । काजू पिकाच्या फळांची काढणी, उत्पादन आणि विक्री । काजू पिकावरील महत्त्वाच्या किडी आणि त्यांचे नियंत्रण । काजू पिकाच्या फळांची साठवण आणि पिकविण्याच्या पद्धती ।

।। नमस्कार जय महाराष्ट्र ।।

काजू लागवड : Kaju Lagwad :Kaju Sheti :

काजू हे एक परकीय चलन मिळवून देणारे महत्त्वाचे पीक आहे. आपल्या देशात काजूबियांचे उत्पादन वाढविण्यासाठी महाराष्ट्र शासनाने फळबागा विकास योजनेमधून प्रयत्न सुरू केले आहेत. फळझाडांमध्ये हापूस आंब्याला ‘फळांचा राजा’ म्हटले जाते, त्याचप्रमाणे काजूला ‘फळांची राणी’ म्हटले जाते. भारतात काजूची ओळख पोर्तुगीज लोकांनी अंदाजे 400 वर्षांपूर्वी करून दिली. काजूला ‘फिंगरी मँगो’ असेही म्हणतात. पूर्वीच्या काळी काजूची लागवड भारताच्या पश्चिम किनाऱ्यावर प्रामुख्याने जमिनीची धूप होऊ नये म्हणून करण्यात आली होती. महाराष्ट्रात कोल्हापूर, सातारा आणि पुणे जिल्ह्याच्या पश्चिम भागाच्या घाटमाथ्यावर काजू लागवडीला फार मोठ्या प्रमाणावर वाव आहे.

काजू पिकाचा उगमस्थान, महत्त्व आणि भौगोलिक प्रसार :

काजूच्या फळझाडाचे उगमस्थान ब्राझील हा देश आहे. पोर्तुगीज लोकांनी सोळाव्या शतकाच्या सुरुवातीला भारताच्या समुद्रकिनाऱ्याजवळील प्रदेशात प्रामुख्याने जमिनीची धूप होऊ नये म्हणून काजूचा प्रसार केला. काजूच्या झाडाच्या प्रत्येक भागाचा उपयोग होतो. काजूच्या झाडाच्या लाकडाचा उपयोग होड्या, नावा, टाइपरायटर्सचे रोलर्स तयार करण्यासाठी करतात. काजूच्या लाकडापासून कलाकुसरीचे लाकूडकामही करता येते. काजूच्या झाडाच्या सालीमधून मिळणाऱ्या रसापासून पक्की शाई आणि रंग तयार करतात. काजूच्या झाडापासून तांबड्या- पिवळया रंगाचा डिंक आणि टॅनिन मिळते. काजूच्या फळाला बोंड असे म्हणतात. फळ फुगीर आणि रसाळ असते. पिवळया आणि तांबड्या रंगाच्या निरनिराळ्या छटा फळावर आढळतात. काजूच्या बोंडापासून सरबत, व्हिनेगार आणि दारू (काजू-फेणी) तयार करतात. काजूची जेली, मुरंबा, लाडू, चॉकलेट वगैरे पदार्थ बनविता येतात. काजूगराला सुकामेवा असे म्हणतात. खारवलेल्या काजूंना बाजारात फार मोठी मागणी असते. काजूगर पौष्टिकतेच्या दृष्टीने बदामाइतकाच महत्त्वाचा आहे. अलीकडच्या काळात मेवामिठाई बदामाऐवजी काजूगराचा फार मोठ्या प्रमाणावर उपयोग केला जातो. काजूबियांवरील कठीण कवचामध्ये तेलाचे प्रमाण भरपूर असते आणि या तेलाचा उपयोग कोळयाच्या जाळयांना तसेच बोटीच्या बाहेरील भागाला लावण्यासाठी केला जातो. काजूबियांच्या कठीण कवचाच्या आत एक तांबूस रंगाची पातळ साल असते. कोंबड्यांसाठी एक अतिशय पौष्टिक अन्न म्हणून या सालीचा उपयोग केला जातो. काजूच्या आणि काजूबियांच्या 100 ग्रॅम खाण्यायोग्य भागात खालीलप्रमाणे अन्नघटक असतात.

काजू पिकाखालील क्षेत्र । काजू पिकाचे उत्पादन :

जगात ब्राझील, भारत, इंडोनेशिया, मोझांबिक, नायजेरिया, टांझानिया या प्रमुख देशांमध्ये काजूची लागवड केली जाते. जगामध्ये भारताचा काजूच्या लागवडीखालील क्षेत्र आणि उत्पादनात पहिला क्रमांक लागतो. भारतात काजूच्या लागवडीखाली 5 लाख 70 हजार हेक्टर क्षेत्र असून त्यापासून 2 लाख 46 हजार टन कच्च्या काजूबिया मिळतात. जगातील प्रमुख देशांचे तसेच भारतातील प्रमुख राज्यांतील काजूच्या लागवडीखालील क्षेत्र आणि उत्पादन पुढील तक्त्यांमध्ये दिले आहे. महाराष्ट्रात काजू या फळझाडाची लागवड पश्चिम किनारपट्टीतील कोकण भागातील रत्नागिरी, सिंधुदुर्ग, ठाणे, आणि रायगड या जिल्हयांत आणि कोल्हापूर जिल्हयाच्या पश्चिम भागात आढळून येते.

काजू पिकास योग्य हवामान । काजू पिकास योग्य जमीन ।

काजू हे उष्ण कटिबंधातील फळझाड आहे. उष्ण आणि दमट हवामान काजूला चांगले मानवते. कडाक्याची थंडी आणि धुके काजूच्या झाडाला सहन होत नाही. थंड कोरड्या हवेत काजूच्या झाडांची वाढ खुंटते आणि अशा ठिकाणी काजूचे उत्पादन कमी येते. ज्या भागात पाऊस कमी परंतु वर्षभर सारख्या प्रमाणात पडतो आणि तापमान 20 ते 43 अंश सेल्सिअसपर्यंत असते अशा भागात काजूचे पीक उत्तम येते. काजूचे झाड प्रामुख्याने पावसाच्या पाण्यावरच अवलंबून असल्यामुळे काजूच्या उत्पादनात पाऊस हा एक फार महत्त्वाचा घटक समजला जातो. ज्या विभागात कमीत कमी 500 मिलिमीटर आणि जास्तीत जास्त 4,000 मिलिमीटर पाऊस पडतो अशा भागात काजूचे पीक वाढू शकते. समुद्रसपाटीपासून 700 मीटर उंचीपर्यंत काजूची लागवड यशस्वी होऊन भरपूर उत्पादन मिळते. समुद्रकिनारपट्टीपासून जसजसे दूर जावे तसतसे उत्पादन कमी मिळते. काजूच्या झाडाला भरपूर सूर्यप्रकाशाची आवश्यकता असते.
काजूचे झाड खडकाळ, डोंगरउतारावरील हलक्या प्रतीच्या मुरमाड जमिनीत वाढू शकते. पूर्व आणि पश्चिम किनाऱ्यावरील रेताड आणि वाळूमिश्रित जमिनीत काजूची लागवड करता येते. विशेषत: जांभ्या दगडापासून तयार झालेल्या तांबड्या जमिनीत काजूचे पीक चांगले येते. जमीन पाण्याचा योग्य निचरा होणारी असावी. मध्यम काळचा, भारी काळचा, पाणी साचून राहणाऱ्या, क्षारयुक्त जमिनीत काजूची लागवड करू नये.

काजू पिकाच्या सुधारित जाती :

कोकण कृषी विद्यापीठाने काजूच्या सात जाती प्रसारित केल्या आहेत, त्यांपैकी वेंगुर्ला-1 व वेंगुर्ला-2 या निवडपद्धतीने आणि इतर 5 संकरित पद्धतीने विकसित केल्या आहेत. या जातींची वैशिष्ट्ये पुढीलप्रमाणे आहेत :

वेंगुर्ला-7 ही जात सर्वोत्तम असून या जातीची बी सर्वांत मोठी म्हणजे 10 ग्रॅम वजनाची आहे. काजू बीमध्ये गराचे प्रमाण 30.5 टक्के आहे. या जातीच्या पूर्ण वाढलेल्या झाडापासून सरासरी 19 किलो काजू बी चे उत्पादन मिळते.

काजू पिकाची अभिवृद्धी आणि काजू पिकाची लागवड पद्धती :

काजूच्या झाडाची अभिवृद्धी बियांपासून रोपे तयार करून तसेच गुटीकलम, भेटकलम, मृदुकाष्ठ कलम, व्हिनीयर कलम अथवा डोळे भरून करता येते. काजूमध्ये परपरागीकरणामुळे बियांपासून तयार केलेल्या झाडामध्ये मातृवृक्षाचे सर्व गुणधर्म येत नाहीत. म्हणूनच काजूची कलमे लावून काजूची लागवड करणे आवश्यक आहे. कलम पद्धतीमध्ये मृदुकाष्ठ कलमे करण्याची पद्धत सोपी, कमी खर्चाची आणि जास्त यशस्वी असल्यामुळे या पद्धतीचा वापर काजूच्या अभिवृद्धीसाठी मोठ्या प्रमाणावर केला जातो.
काजूची बियांपासून लागवड करताना रोपे तयार करण्यासाठी गावठी झाडाच्या बिया वापरू नयेत. त्यासाठी वेंगुर्ला-1 आणि वेंगुर्ला-2 ह्या निवड पद्धतीने विकसित केलेल्या जातींच्या चालू हंगामातील बिया वापराव्यात.
पेरणीसाठी पूर्ण वाढलेले, टपोरे आणि राखाडी करड्या रंगाचे ताजे बी वापरावे. काजू बी तयार झाल्यापासून त्याची उगवणक्षमता 7 ते 8 महिन्यांनी कमी होते जाते. साधारणपणे एका किलोत 125 ते 150 पक्क बिया मावतील अशा रितीने बियांची निवड करावी. पॉलिथीनच्या 15 x 25 सेंटिमीटर आकाराच्या 300 गेज जाडीच्या पिशव्या 2: 1 या प्रमाणात पोयटा माती आणि कुजलेले शेणखत यांच्या मिश्रणाने भरून घ्याव्यात. पिशव्या भरण्यापूर्वी प्रत्येक पिशवीला खालील भागात 4 ते 6 छिद्रे पाडावीत. त्यामुळे पाण्याचा निचरा चांगला होऊन रोपे कुजणार नाहीत. पॉलिथीन पिशव्यांमध्ये बियाणे रुजत घालण्यापूर्वी ते सुमारे 24 ते 48 तास थंड पाण्यात भिजत ठेवावे. पॉलिथीनच्या पिशव्यांमध्ये बिया 2.5 ते 3 सेंटिमीटर खोल रुजत घालाव्यात. रोपे 2 ते 3 महिन्यांची झाल्यानंतर शेतात कायम जागी लावावीत.

मृदुकाष्ठ पद्धतीने कलम तयार करणे

मृदुकाष्ठ कलम तयार करण्यासाठी प्रथम बियांपासून खुंटरोपे तयार करावीत. यासाठी 15 x 20 सेंटिमीटर आकाराच्या पॉलिथीनच्या पिशव्यांना खालील अर्ध्या भागात पेपरपंचने 8-10 छिद्रे पाडून या पिशव्या 3 :1 या प्रमाणात चांगले कुजलेले शेणखत व पोयटा माती यांच्या मिश्रणाने भराव्यात. शेणखत आणि पोयटा मातीच्या मिश्रणात लिंडेन भुकटी (10%) मिसळावी. या पिशव्यांमध्ये काजूचे ताजे बी साधारणपणे नोव्हेंबर महिन्याच्या सुरुवातीला 1.5 ते 2 सेंटिमीटर खोल लावावे. बी लावण्यापूर्वी 1-2 दिवस पाण्यात भिजत ठेवावे. बियांच्या पेरणीनंतर सुमारे 15 दिवसांनी बियांची उगवण होते. रोपे 1-2 महिन्यांची झाल्यानंतर फेब्रुवारी महिन्यात रोपांवर मृदुकाष्ठ कलम करावे.
कलमे करण्यासाठी निवडक जातीच्या भरपूर फळे देणाऱ्या, निरोगी झाडावरील, शेंड्याकडील सुमारे चार महिने वयाच्या फांद्या डोळकाडीसाठी निवडाव्यात. या फांद्यांची जाडी कलमे करण्यासाठी वापरावयाच्या खुंटरोपांच्या जाडीएवढी असावी. या फांद्यांवरून 15 सेंटिमीटर लांबीच्या डोळकाड्या घ्याव्यात.
कलमे करताना खुंटरोपाच्या शेंड्याकडून 10 सेंटिमीटर खाली आडवा काप घेऊन शेंडा छाटावा. खुंटरोपावर 4 ते 5 सेंटिमीटर लांबीचे काप घेऊन पाचरीचा आकार द्यावा. नंतर ही डोळकाडी खुंटरोपाच्या उभ्या कापामध्ये घट्ट बसवावी आणि पॉलिथीन पट्टीने कलम केलेला भाग घट्ट बांधावा.
कलमांची अथवा रोपांची लागवड करण्यासाठी योग्य अंतरावर 60 x 60 x 60 सेंमी. आकाराचे खड्डे घ्यावेत. खड्डे 1:1 या प्रमाणात चांगले कुजलेले शेणखत आणि मातीने भरावेत. खड्डे भरताना मातीमध्ये लिंडेन भुकटी (10%) अधिक दीड किलो सिंगल सुपर फॉस्फेट आणि अर्धा किलो निंबोळी पेंड मिसळावी. पावसाळयाच्या सुरुवातीला प्रत्येक खड्यात एक रोप अथवा कलम लावावे. लागवड करताना कलमाचा जोड खड्ड्यातील मातीत जाणार नाही याची काळजी घ्यावी. प्रत्येक कलमाला अथवा रोपाला काठीचा आधार द्यावा.

काजू पिकासाठी हंगाम । काजू पिकासाठी लागवडीचे अंतर ।

काजूच्या लागवडीसाठी जमिनीची आखणी करण्यापूर्वी लागवडीची पद्धत ठरवावी. लागवडीच्या (1) चौरस पद्धत, (2) चौकोनी पद्धत, (3) षटकोनी पद्धत, (4) समपातळी उतार पद्धती अशा निरनिराळ्या पद्धती आहेत. प्रत्येक पद्धतीने एक हेक्टर क्षेत्रावर बसणाऱ्या झाडांची संख्या वेगवेगळी येईल. काजूच्या लागवडीसाठी सपाट जमिनीवर चौरस पद्धत वापरावी. या पद्धतीने दोन ओळींमधील आणि दोन झाडांमधील अंतर सारखेच असते. या पद्धतीत दोन्ही बाजूंनी आंतरमशागत करणे फारच सोपे जाते.
काजूच्या लागवडीसाठी जमिनीची निवड केल्यावर उन्हाळयात मशागत करावी. एप्रिल-मे महिन्यात 7 ते 8 मीटर अंतरावर चौरस पद्धतीने काजूची लागवड करावी. 1.2.7 वळण आणि छाटणी
काजूच्या झाडाला लागवडीनंतर सुरुवातीच्या 2-3 वर्षांत योग्य वळण देणे हे पुढील व्यवस्थापनाच्या आणि झाडाच्या वाढीच्या दृष्टीने आवश्यक आहे. काजूचे झाड 1 मीटर उंचीचे झाल्यावर त्याचा शेंडा खुडावा व त्यापासून पुढे येणाऱ्या 5 ते 6 जोमदार फांद्या योग्य अंतरावर चारी दिशांना विखुरलेल्या स्थितीत वाढतील अशा प्रकारे ठेवाव्यात. झाडांची चांगली वाढ होण्यासाठी लागवडीनंतर 5 वर्षांपर्यंत वेड्यावाकड्या वाढणाऱ्या फांद्या काढून टाकाव्यात. रोगट, कमजोर, वाळलेल्या फांद्या काढून टाकाव्यात. काजूच्या झाडाची दरवर्षी छाटणी करण्याची आवश्यकता नसते.

काजू पिकासाठी खत व्यवस्थापन । काजू पिकासाठी पाणी व्यवस्थापन ।

काजूच्या झाडाला शेतकरी शक्यतो खते देत नाहीत. मात्र काजूची झाडे खतांच्या मात्रांना चांगला प्रतिसाद देतात. वरखताचा पुरवठा केल्यास झाडांची जोमदार वाढ होऊन उत्पादनही जास्त मिळते. ऑगस्ट महिन्यात पावसाचा जोर कमी झाल्यावर झाडाच्या विस्ताराखाली बांगडी पद्धतीने वर्तुळाकार चर खोदून खते द्यावीत. झाडाचे वय आणि विस्तार लक्षात घेऊन झाडाभोवती चर खोदावेत. मोठ्या झाडांच्या बाबतीत चराची रुंदी 30 ते 45 सेंटिमीटर आणि खोली 15 ते 25 सेंटिमीटर ठेवावी. त्यामध्ये पालापाचोळा, शेणखत आणि रासायनिक खते टाकून चर मातीने बंद करावा.

काजूचे झाड कणखर असल्यामुळे या झाडाला वारंवार पाणी देण्याची आवश्यकता नसते. ज्या ठिकाणी ओलिताची सोय आहे अशा ठिकाणी काजूची लहान झाडे जगविण्यासाठी उन्हाळयातील चार महिन्यांपर्यंत 5 ते 6 दिवसांच्या अंतराने आणि हिवाळयात 8 ते 10 दिवसांच्या अंतराने झाडांना पाणी द्यावे.

काजू पिकातील आंतरपिके । काजू पिकातील तणनियंत्रण ।

काजू लागवड हलक्या ते मध्यम जमिनीत केली जात असल्यामुळे तसेच कोरडवाहू फळझाड म्हणून काजूची लागवड केली जात असल्यामुळे सर्वसाधारणपणे या पिकात आंतरपिके घेतली जात नाही. परंतु ज्या ठिकाणी ओलिताची सोय आहे, अशा ठिकाणी सुरुवातीच्या 2-3 वर्षांच्या काळात मिरची, आले, रताळी, हरभरा, बीट, रागी, उडीद ही पिके आंतरपिके म्हणून घेता येतात. जमिनीची सुपीकता आणि पोत सुधारण्यासाठी ताग किंवा धेंच्याची लागवड करून हे पीक फुलावर येण्यापूर्वी जमिनीत हिरवळीचे खत म्हणून गाडून टाकावे. आंध्र प्रदेशात चवळी, मटकी, भुईमूग ही पिके काजूमध्ये आंतरपिके म्हणून घेतात. काजूमध्ये ही पिके आंतरपिके म्हणून घेण्यास चांगली आहेत. त्याचप्रमाणे काजूमध्ये शेवगा, कढीपत्ता ही पिके आंतरपिके म्हणून घेता येतात.
तणांची मुख्य पिकाबरोबर अन्न, पाणी आणि सूर्यप्रकाश यांसाठी स्पर्धा होते आणि उत्पादनावर अनिष्ट परिणाम होतो. म्हणून बागेतील तणांचा वेळेवर बंदोबस्त करणे आवश्यक आहे. हिरवळीची खते उदाहणार्थ, ताग, धैंचा दोन्ही झाडांच्या मधील पट्ट्यात पेरून तणांच्या वाढीस प्रतिबंध करावा. वेळोवेळी निंदणी, खुरपणी करून तणांचा बंदोबस्त करावा.

काजू पिकावरील महत्त्वाच्या किडी आणि त्यांचे नियंत्रण ।

काजूच्या झाडावर प्रामुख्याने टी मॉस्क्विटो, खोडकिडा, लीफ मायनर आणि पाने गुंडाळणारी अळी या किडींचा उपद्रव होतो.

टी मॉस्क्विटो :

हा लालसर भुरकट रंगाचा किडा असून झाडाची नवीन पालवी आणि मोहोर कोवळा असताना या किडीचा उपद्रव होतो. या किडीच्या अळया तसेच प्रौढ कीड हे दोन्ही झाडाच्या कोवळ्या फांद्या, मोहोर आणि लहान फळे यांमधील रस शोषून घेतात. किडीचा उपद्रव झालेला भाग किडीने पेशी खाल्लयामुळे खोलगट बनतो. हा भाग नंतर कोरडा होऊन फांद्या, मोहोर आणि फळे जळून जातात. किडीचा उपद्रव मोठ्या प्रमाणात झाल्यास सर्व झाडच जळून गेल्यासारखे दिसते.

उपाय : या किडीच्या नियंत्रणासाठी 100 लीटर पाण्यात 200 मिलिलीटर कार्बारिल (50% प्रवाही) किंवा 150 मिलिलीटर एन्डोसल्फॉन (35 % प्रवाही) किंवा 250 ग्रॅम कॉपर ऑक्सिक्लोराईड या प्रमाणात मिसळून 3 ते 4 वेळा फवारावे. पहिली फवारणी नवीन पालवी फुटताना, दुसरी फवारणी मोहोर येताना आणि तिसरी फवारणी फलधारणेच्या वेळी करावी.

खोडकिडा किंवा रोठा :

ही कीड झाडाची साल पोखरून खोडात प्रवेश करते आणि खोड आणि मुळाचा गाभा खाते, त्यामुळे झाडाच्या फांद्या अथवा संपूर्ण झाडही मरून जाते. दुर्लक्षित बागेत या किडीचा प्रादुर्भाव अधिक होतो. झाडाच्या खोडावरील आणि फांद्यांवरील छिद्रांमधून डिंक अथवा भुस्सा बाहेर आलेला दिसल्यास खोडकिडीचा प्रादुर्भाव झाला आहे असे समजावे.

उपाय : खोडकिडा या किडीच्या बंदोबस्तासाठी किडीने पोखरलेल्या छिद्रातील अळया तारांच्या मदतीने बाहेर काढून नष्ट कराव्यात. नंतर 40 ग्रॅम लिंडेन पावडर दहा लीटर पाण्यात मिसळून प्रत्येक छिद्रामध्ये ओतावी किंवा इ. डी. सी. टी. मिश्रण अथवा पेट्रोल अथवा कार्बनडायसल्फाईड यात बुडविलेल्या कापसाने छिद्रे बंद करावीत. नंतर सर्व छिद्रे मातीने लिंपून घ्यावीत. बागेतील झाडांचा खोडालगतचा भाग स्वच्छ ठेवावा आणि किमान दोन महिन्यांच्या अंतराने झाडाची व्यवस्थित पाहणी करावी.

लीफ मायनर आणि पाने खाणारी अळी :

या किडीची अळी झाडाची नवीन कोवळी पाने पोखरून पानाचा आतील भाग खाते; त्यामुळे पानाचा वरील भाग तसाच राहून पानावर पारदर्शक नागमोडी पोखरलेल्या आकृत्या दिसतात.

उपाय : लीफ मायनर या किडीच्या नियंत्रणासाठी 15 मिलिलीटर एन्डोसल्फॉन (35 % प्रवाही) अथवा 15 मिलिलीटर फॉस्फोमिडॉन 10 लीटर पाण्यात मिसळून नवीन पालवी येताना फवारावे.

पाने गुंडाळणारी अळी :

या किडीची अळी झाडाच्या कोवळया फांद्या आणि मोहोर एकत्र गुंडाळून जाळे तयार करून आत राहते. ही अळी झाडाच्या कोवळया फांद्या आणि मोहोर यांवर उपजीविका करते.

उपाय : या किडीच्या नियंत्रणासाठी लिंडेन 20 किलो दर हेक्टरी या प्रमाणात धुरळावी अथवा 2 किलो कार्बारिल भुकटी (50% पाण्यात मिसळणारी) 500 लीटर पाण्यात मिसळून फवारावी.

काजू पिकावरील महत्त्वाचे रोग आणि त्यांचे नियंत्रण :

फांद्यांची मर (डायबॅक ) :

हा काजूवरील प्रमुख रोग असून या रोगाचा प्रादुर्भाव पावसाळ्यात आणि पावसानंतर दिसून येतो. या रोगामुळे काजूच्या फांद्या टोकाकडून वाळू लागतात. फांद्यांच्या टोकाकडून चिकट द्रव बाहेर येतो. फांद्या मरतात. झाडाची वाढ खुंटते. अशा झाडापासून अतिशय कमी उत्पादन मिळते. त्यामुळे

उपाय : या रोगाच्या नियंत्रणासाठी रोगग्रस्त फांद्या कापून टाकाव्यात. कापलेल्या भागावर बोर्डो पेस्ट लावावी. बोर्डो पेस्ट पावसात धुऊन जाऊ नये म्हणून त्यात जवसाचे तेल मिसळावे. एक टक्का बोर्डो मिश्रण मे, जून आणि ऑक्टोबरमध्ये असे तीन वेळा झाडावर फवारावे.

पानावरील करपा (पेस्टॅलोशिया ब्लाईट ) :

हा रोग प्रामुख्याने पूर्ण वाढलेल्या पानांवर आढळून येतो. पानांवर काळसर पिंगट रंगाचे अनियमित ठिपके दिसतात. ठिपक्यांच्या मध्यभाग राखाडी रंगाचा असतो. रोगाची तीव्रता वाढल्यास संपूर्ण पाने करपतात. ज्या बागांची निगा योग्य रितीने घेतली जात नाही, अशा बागांमध्ये हा रोग आढळून येतो.

उपाय : या रोगाच्या नियंत्रणासाठी काजूच्या बागेची योग्य काळजी घ्यावी. काजूच्या झाडांना योग्य प्रमाणात खते देणे आवश्यक आहे. रोगाच्या नियंत्रणासाठी झाडावर 1% बोर्डो मिश्रण फवारावे अथवा 25 मिलिलीटर डायथेन एम-45 दहा लीटर पाणी या प्रमाणात मिसळून फवारावे.

रोपांची मर :

हा रोग प्रामुख्याने रोपवाटिकेत आढळतो. पाण्याचा निचरा न होणाऱ्या रोपवाटिकेत हा रोग मोठ्या प्रमाणात दिसून येतो. हा बुरशीजन्य रोग असून बुरशीचा प्रादुर्भाव रोपवाटिकेतील रोपांच्या मुळांवर होतो. त्यामुळे रोपांची वाढ खुंटते आणि रोपे मरतात.
उपाय : या रोगाच्या नियंत्रणासाठी रोपवाटिकेत पाण्याचा योग्य निचरा करावा. एक टक्का बोर्डो मिश्रण रोपांच्या मुळांभोवती ओतावे.

काजू पिकाच्या फळांची काढणी, उत्पादन आणि विक्री :

लागवडीच्या सुरुवातीपासून काजूच्या झाडांची चांगली निगा राखल्यास काजूच्या झाडांना लागवडीनंतर तिसऱ्या किंवा चौथ्या वर्षापासून फळे यावयास सुरुवात होते. परंतु 6 ते 7 व्या वर्षापासून उत्कृष्ट प्रतीच्या काजूबियांचे उत्पादन मिळण्यास सुरुवात होते आणि पुढे 40-50 वर्षे काजूचे नियमित उत्पादन मिळते. काजूच्या झाडाला नोव्हेंबरपासून मोहोर येण्यास सुरुवात होते. फुलोरा आल्यानंतर फळे पक्व होईपर्यंत 62 ते 65 दिवसांचा कालावधी लागतो. काजूच्या झाडाला नवीन पालवी येते आणि या पालवीलाच पुढे मोहोर येतो. सर्वसाधारणपणे फुलोरा दोन ते तीन वेळा येतो. यांपैकी जास्त फळे दुसऱ्या वेळी म्हणजे डिसेंबर – जानेवारी महिन्यांत आलेल्या मोहोराला येतात, म्हणून या काळात उत्पादनात वाढ करण्यासाठी काजूच्या मोहोराची निगा राखणे अत्यंत आवश्यक असते. अन्यथा उत्पादन कमी येते. काही वेळा 90 ते 95% मोहोर गळून जातो. म्हणून मोहोराची काळजी घेणे महत्त्वाचे आहे. लवकर येणाऱ्या मोहोरापासून तयार होणारी फळे 60 दिवसांत पक्व होतात तर उशिरा आलेल्या बहारापासून तयार होणारी फळे 45 दिवासांत पक्व होतात.

काजूचे उत्पादन हे त्या झाडावर असणाऱ्या लहान लहान फांद्यांच्या संख्येवर अवलंबून असते. ज्या झाडांना लहान फांद्या जास्त असतात त्या झाडांचे उत्पादनही जास्त मिळते. अशा फांद्यांवर एका हंगामात 20 ते 30 किलोपर्यंत काजूबिया धरतात. जमिनीच्या प्रतीनुसार झाडांचा विस्तार आणि झाडावरील लहान फांद्यांची संख्याही वाढते. एका झाडापासून दर हंगामात 35 किलो काजूबिया मिळण्यासाठी साधारणपणे 4,000 बिया लागतात. ह्याकरिता लहान फांद्यांची संख्या 200 ते 250 पर्यंत असावी.
फेब्रुवारी महिन्यापासून काजूबिया तयार होण्यास सुरुवात होते आणि मार्च-एप्रिलमध्ये बिया काढणीस तयार होतात. काजू जसजसे तयार होतात, तशी हातानेच तोडणी करावी लागते आणि हे काम 45 ते 75 दिवसांपर्यंत चालते. दोनतीन दिवसांच्या अंतराने काजूच्या पक्व बिया काढाव्यात. पूर्ण पिकलेली फळे झाडावर तशीच राहू दिल्यास वटवाघळे ती खाऊन टाकतात किंवा तोडून झाडापासून दूर अंतरावर रात्रीच्या वेळी नेऊन टाकतात. पक्क काजूबिया बोंडापासून अलग करून 2-3 दिवस उन्हात चांगल्या वाळवाव्यात. त्यामुळे बियांमधील ओलाव्याचे प्रमाण 10 ते 12% होते. काजूचे बी काजूफळातील बोंडाच्या वजनाच्या 25 ते 30% वजनाएवढे असते. प्रत्येक मोठ्या झाडापासून 75 ते 100 किलो काजूफळे आणि 20 ते 30 किलो काजूबिया मिळतात.
काजूच्या बियांवर कारखान्यामध्ये निरनिराळया प्रकारच्या प्रक्रिया करून काजूगर तयार केले जाते. नंतर त्यांची वर्गवारी करून 18 किलो काजूगर मावतील अशा आकाराच्या पत्र्याच्या चौकोनी डब्यांमध्ये पॅकिंग करून विक्री करतात.

काजू पिकाच्या फळांची साठवण आणि पिकविण्याच्या पद्धती :

काजूची रसाळ फळे पक्व झाल्यावर तोडली जातात. नंतर खालच्या काजूबिया वाळवून भाजतात. त्यानंतर साल काढून काजूगराचे पूर्ण बी, दोन तुकडे, लहान तुकडे आणि चुरा अशा चार गटांत प्रतवारी (ग्रेडिंग) केली जाते. वातानुकूलित पत्र्याच्या डब्यात काजूगर साठवतात. काजूची फळे झाडावरच पिकतात, त्यासाठी स्वतंत्र पिकविण्याच्या पद्धती नाहीत.

सारांश :

काजू हे एक परकीय चलन मिळवून देणारे महत्त्वाचे पीक आहे. काजूच्या झाडाला फळांची राणी म्हणतात. काजूच्या झाडाचे तसेच फळाचे विविध उपयोग आहेत. काजूगर पौष्टिकतेच्या दृष्टीने बदामाइतकेच महत्त्वाचे असून त्यांना भरपूर मागणी आहे. फॅट्सचे प्रमाण 47% इतके आहे.काजू हे उष्ण कटिबंधीय फळझाड असून काजूच्या झाडाला उष्ण आणि दमट हवामान चांगले मानवते. काजूची लागवड अत्यंत हलक्या आणि निकृष्ट जमिनीतही चांगल्या प्रकारे करता येते. काजूच्या विविध जातीपैकी वेंगुर्ला-4 ही जात सर्वांत उत्तम आहे. काजूची लागवड मृदुकाष्ठ कलम पद्धतीने कलमे लावून केली जाते. काजूच्या झाडाच्या लागवडीनंतर चौथ्या वर्षांपासून फळे मिळण्यास सुरुवात होते. काजूच्या झाडापासून 75 ते 100 किलो काजूफळे आणि 20 ते 30 किलो कच्च्या काजूबिया मिळतात. कच्च्या काजूबिया वाळवून भाजतात. नंतर साल काढून काजूगरांची चार प्रकारांत प्रतवारी करतात.

जाणून घ्या जांभूळ लागवड बद्दल संपूर्ण माहिती तेही एका क्लीक मध्ये (Jambhul Lagwad Mahiti Jambhul Sheti) – Jambhul Farming

Recent Post