महाकालेश्वर मंदिर (Mahakaleshwar Jyotirlinga) । महाकालेश्वर मंदिरात भस्म आरती । महाकालेश्वर मंदिर वास्तुकला : (Mahakaleshwar Temple Architecture) । काय आहे महाकालेश्वर ज्योतिर्लिंगामागील कथा । महाकालेश्वर मंदिरास कसे पोहोचायचे : (How to Reach Mahakaleshwar Jyotirlinga Temple) ।
।। नमस्कार जय महाराष्ट्र ।।
महाकालेश्वर मंदिर (Mahakaleshwar Jyotirlinga) :
मध्य प्रदेश राज्यातील उज्जैन या प्राचीन शहरात असलेले महाकालेश्वर मंदिर हे भारतातील १२ ज्योतिर्लिंगांपैकी एक आहे. भगवान शिवाला समर्पित, या मंदिरातील महाकाल लिंग हे स्वयंभू (स्वयं-प्रगट) असल्याचे मानले जाते, ते स्वतःमधूनच शक्तीचे प्रवाह प्राप्त करते. महाकालेश्वर हे भारतातील 18 महाशक्ती पीठांपैकी एक आहे.
महाकालेश्वरला भारतातील सर्वात आदरणीय ज्योतिर्लिंगांपैकी एक बनवणारा आणखी एक घटक म्हणजे महाकालेश्वरची मूर्ती दक्षिणमुखी आहे, इतर सर्व ज्योतिर्लिंगांपेक्षा वेगळी आहे. हिंदू तीर्थक्षेत्रापेक्षा कमी नाही असे मानले जाते, महाकालेश्वर मंदिराची भस्म-आरती भक्तांमध्ये प्रचंड लोकप्रिय आहे.
महाकालेश्वर मंदिर परिसर हे शिल्पकलेचे सुरेख आणि अत्याधुनिकतेचे प्रशस्त प्रांगण आहे ज्यावर मराठा, भूमिजा आणि चालुक्य शैलीच्या संरचनात्मक रचनांचा प्रभाव आहे आणि महाकालेश्वरच्या प्रभावी लिंग शिल्पांनी परिपूर्ण आहे. त्यात ओंकारेश्वर आणि नागचंद्रेश्वराचे शिलालेख आणि गणेश, कार्तिकेय आणि पार्वतीच्या प्रतिमा देखील आहेत. पाच पातळ्यांवर पसरलेल्या या मंदिरात महाशिवरात्री उत्सवात भाविकांची मोठी गर्दी होते.
महाकालेश्वर मंदिरात भस्म आरती :
महाकालेश्वर मंदिरात दररोज होणारी भस्म आरती हे प्रमुख आकर्षण आहे. आरती रोज पहाटे होण्यापूर्वी सुरू होते. या धार्मिक विधी दरम्यान, घाटांवरून आणलेल्या पवित्र राखेने भगवान शंकराच्या मूर्तीची पूजा केली जाते आणि पवित्र प्रार्थना करण्यापूर्वी ती राख शिवलिंगावर लावली जाते. या आरतीला उपस्थित राहण्याचा आनंद आणि आनंद आणखीनच वाढतो तो म्हणजे महाकालेश्वर मंदिर हे एकमेव ज्योतिर्लिंग मंदिर आहे जिथे ही आरती केली जाते.
या आरतीच्या बुकिंगची तिकिटे ऑनलाइन उपलब्ध आहेत आणि तुम्हाला एक दिवस अगोदर अर्ज करावा लागेल. अर्ज दुपारी 12:30 पर्यंतच स्वीकारले जातात, त्यानंतर संध्याकाळी 7:00 वाजता यादी जाहीर केली जाते.
उत्सव :
पूजा-अर्चना आणि अभिषेकआरतीसह सर्व विधी मंदिरात वर्षभर नियमितपणे केले जातात. येथे साजरे होणारे मुख्य सण आहेत:
नित्य यात्रा :
या विधीमध्ये, सहभागी भक्त, ज्याला यात्री म्हणून संबोधले जाते, पवित्र शिप्रामध्ये स्नान करतात आणि नंतर नागचंद्रेश्वर, कोटेश्वर, महाकालेश्वर, देवी अवंतिका, देवी हरसिद्धी आणि अगस्त्येश्वराच्या दर्शनासाठी जातात.
सावरी (प्रक्रिया) :
भगवान शिवाची पवित्र मिरवणूक काही विशिष्ट कालावधीसाठी प्रत्येक सोमवारी उज्जैनच्या रस्त्यावरून जाते. भाद्रपदाच्या गडद पंधरवड्यात होणारी शेवटची सावरी विशेषतः लाखो लोकांचे लक्ष वेधून घेते आणि मोठ्या थाटामाटात साजरी केली जाते. विजयादशमी उत्सवातील मिरवणूकही तितकीच रोमांचक आणि आकर्षक असते.
महाकालेश्वर मंदिर वास्तुकला : (Mahakaleshwar Temple Architecture)
महाकालेश्वराचे मंदिर हे मराठा, भूमिजा आणि चालुक्य वास्तुशैलीचे सुंदर आणि कलात्मक एकत्रीकरण आहे. तलावाजवळ वसलेले आणि भव्य भिंतींनी वेढलेल्या प्रशस्त प्रांगणावर वसलेले, मंदिराचे एकूण पाच स्तर आहेत, त्यापैकी एक भूमिगत आहे. महाकालेश्वराची विशाल मूर्ती जमिनीच्या पातळीच्या खाली (गर्भगृह) स्थित आहे आणि दक्षिणामूर्ती आहे, म्हणजेच तिचे तोंड दक्षिणेकडे आहे.
सुंदर मंदिरात ओंकारेश्वर आणि नागचंद्रेश्वराची शिवलिंगे अनुक्रमे मध्यभागी आणि वरच्या भागात स्थापित आहेत. नागपंचमीच्या मुहूर्तावर नागचंद्रेश्वराची मूर्ती सर्वसामान्यांसाठी दर्शनासाठी खुली असते. कोटीतीर्थ म्हणून ओळखले जाणारे एक मोठे कुंड देखील कंपाऊंडमध्ये आढळू शकते आणि ते आकाशीय मानले जाते.
या कुंडाच्या पूर्वेला एक मोठा व्हरांडा आहे, ज्यामध्ये गर्भगृहाकडे जाणाऱ्या मार्गाचे प्रवेशद्वार आहे, जिथे गणेश, कार्तिकेय आणि पार्वतीच्या लहान आकाराच्या प्रतिमाही पाहायला मिळतात. गर्भगृहाच्या छताला आच्छादित असलेली गूढ चांदीची ताट मंदिराची भव्यता वाढवते. भगवान शिवाच्या स्तुतीसाठी शास्त्रीय स्तवन भिंतीभोवती प्रदर्शित केले आहे. व्हरांड्याच्या उत्तरेकडील कोठडीत श्री राम आणि देवी अवंतिका यांच्या प्रतिमांची पूजा केली जाते.
काय आहे महाकालेश्वर ज्योतिर्लिंगामागील कथा ?
सर्व जुन्या वास्तू आणि त्यांच्या सभोवतालच्या कथांप्रमाणेच, महाकालेश्वर ज्योतिर्लिंगामागील आख्यायिका अनेक आवृत्त्या आहेत. त्यापैकी एक असा जातो.
असे मानले जाते की उज्जैनचा राजा चंद्रसेन हा भगवान शिवाचा महान भक्त होता. तो प्रार्थना करत असताना श्रीखर या तरुण मुलाने त्याच्यासोबत प्रार्थना करण्याची इच्छा व्यक्त केली. मात्र, त्याला तसे करण्याची परवानगी न मिळाल्याने त्याला शहराच्या बाहेर पाठवण्यात आले. तेथे, त्याने दुशानन नावाच्या राक्षसाच्या मदतीने शत्रू राजे रिपुदमन आणि सिंहादित्य यांनी उज्जैनवर हल्ला करण्याचा कट ऐकला.
शहराच्या रक्षणासाठी तो भगवान शिवाची प्रार्थना करू लागला. वृद्धी या पुजारीने त्यांची प्रार्थना ऐकली आणि शहर वाचवण्यासाठी परमेश्वराची प्रार्थनाही केली. याच दरम्यान प्रतिस्पर्धी राजांनी उज्जैनवर हल्ला केला. ते शहर जिंकण्यात जवळजवळ यशस्वी झाले होते जेव्हा भगवान शिव त्यांच्या महाकाल रूपात आले आणि त्यांना वाचवले. त्या दिवसापासून, आपल्या भक्तांच्या सांगण्यावरून, भगवान शिव एका लिंगाच्या रूपात या प्रसिद्ध उज्जैन मंदिरात राहतात.
पूजेच्या वेळा : चैत्र महिन्यापासून अश्विनपर्यंत :
सकाळची पूजा: 7:00 AM – 7:30 AM
मध्यान्ह पूजा: 10:00 AM – 10:30 AM
संध्याकाळची पूजा: संध्याकाळी 5:00 – 5:30 PM
आरती श्री महाकाल: संध्याकाळी 7:00 – 7:30 PM
बंद होण्याची वेळ: रात्री 11:00
पूजेच्या वेळा : कार्तिक महिन्यापासून ते फाल्गुन पर्यंत :
सकाळची पूजा: 7:30 AM – 8:00 AM
मध्यान्ह पूजा: 10:30 AM – 11:00 AM
संध्याकाळची पूजा: संध्याकाळी 5:30 ते संध्याकाळी 6:00
आरती श्री महाकाल: संध्याकाळी 7:30 – 8:00 PM
बंद होण्याची वेळ: रात्री 11:00
भस्म आरती: 4:00 AM
आवश्यक वेळ : 4-5 तास
प्रवेश शुल्क :
प्रवेश शुल्क नाही – VIP दर्शन : INR 250
सुविधा: व्हीलचेअर प्रवेशयोग्य
मोबाईल फोन आणि मौल्यवान वस्तूंसाठी लॉकर्स
ड्रेस कोड :
सामान्य दर्शनासाठी ड्रेस कोड नाही
जलाभिषेक –
पुरुष : धोतर आणि शाल (मंदिराबाहेरच्या दुकानात किंवा मंदिरात भाड्याने उपलब्ध)
महिला : साडी
महाकालेश्वर मंदिरास कसे पोहोचायचे : (How to Reach Mahakaleshwar Jyotirlinga Temple)
उज्जैनमध्ये स्थित, महाकालेश्वर ज्योतिर्लिंग फ्लाइट, बस आणि ट्रेनद्वारे पोहोचणे अगदी सोपे आहे.
फ्लाइट मार्गे :
प्रवासी इंदूरला साडेतीन तासांचे फ्लाइट घेऊ शकतात; देवी अहिल्याबाई होळकर विमानतळ. हे महाकालेश्वर ज्योतिर्लिंगाच्या सर्वात जवळचे विमानतळ आहे कारण मंदिर विमानतळापासून फक्त 51 किमी अंतरावर आहे, जे बसने कव्हर केले जाऊ शकते. इतर तुलनेने जवळचे विमानतळ अहमदाबाद, भोपाळ, जयपूर आणि उदयपूर आहेत; तथापि, या उड्डाणे तुलनेने लांब उड्डाणे आहेत, उदयपूर सर्वात लांब आहे; 16 आणि विषम तास.
बस मार्गे :
ज्योतिर्लिंगाला दिल्ली, बेंगळुरू, मुंबई, पुणे आणि भोपाळ यासारख्या विविध शहरांशी जोडलेला रस्ता आहे. महाकालेश्वर ज्योतिर्लिंगापर्यंत पोहोचण्याचा हा सर्वात सोयीचा मार्ग आहे. ओंकारेश्वर येथून पर्यटकांना 4 तासांच्या बसनेही जाता येते.
ट्रेन द्वारे :
उज्जैन जंक्शन, पिंगलेश्वर, विक्रम नगर आणि चिंतामण ही मंदिरापासून जवळची रेल्वे स्थानके आहेत. ओंकारेश्वर येथे महाकालेश्वर ज्योतिर्लिंगाकडे जाणाऱ्या गाड्या आहेत. ओंकारेश्वर ते मंदिर असा सुमारे ३ तासांचा रेल्वे प्रवास असेल.
टॅक्सी / कार मार्गे :
टॅक्सी आणि सेल्फ-ड्राइव्ह फक्त ओंकारेश्वर पासूनच शक्य आहे. ते अंदाजे 3.5 ते 4.5 तासांच्या अंतरावर आहे.
महादेवांच्या इतर ११ ज्योतिर्लिंग मंदिरांबद्दल वाचा :
- सोमनाथ ज्योतिर्लिंग – गीर सोमनाथ , गुजरात
- नागेश्वर ज्योतिर्लिंग – दारुकावनम , गुजरात
- भीमाशंकर ज्योतिर्लिंग – पुणे , महाराष्ट्र
- त्र्यंबकेश्वर ज्योतिर्लिंग – नाशिक , महाराष्ट्र
- घृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंग – छत्रपती संभाजी नगर , महाराष्ट्र
- बैद्यनाथ (वैद्यनाथ) ज्योतिर्लिंग – देवघर , झारखंड
- ओंकारेश्वर ज्योतिर्लिंग – खंडवा , मध्य प्रदेश
- विश्वेश्वर/विश्वनाथ ज्योतिर्लिंग – वाराणसी , उत्तर प्रदेश
- केदारनाथ ज्योतिर्लिंग – केदारनाथ , उत्तराखंड (हिमालय)
- रामेश्वरम ज्योतिर्लिंग – रामेश्वरम बेट , तामिळनाडू
- मल्लिकार्जुन ज्योतिर्लिंग – श्रीशैलम ,आंध्र प्रदेश