गुजरातमधील दारुकावनम याठिकाणचे दुसरे नागेश्वर ज्योतिर्लिंग (Nageshwar Jyotirlinga)

नागेश्वर ज्योतिर्लिंग (Nageshwar Jyotirlinga) | नागेश्वर ज्योतिर्लिंग येथील महत्वाचे उत्सव | नागेश्वर मंदिरात खालील पूजा केल्या जातात | नागेश्वर मंदिराजवळील दर्शनास काही मंदिरे आहेत | नागेश्वर ज्योतिर्लिंग दर्शनाची वेळ | नागेश्वर ज्योतिर्लिंग मंदिरा तिथे कसे पोहचायचे |

।। नमस्कार जय महाराष्ट्र ।।

अनुक्रम दाखवा

नागेश्वर ज्योतिर्लिंग (Nageshwar Jyotirlinga)

द्वारका शहर आणि बेट द्वारका बेट यांच्या दरम्यानच्या मार्गावर गुजरातमधील सौराष्ट्राच्या किनारपट्टीवर हे महत्त्वाचे शिव मंदिर आहे. हे जगातील 12 स्वयंभू (स्वयं-अस्तित्वात) ज्योतिर्लिंगांपैकी एक भूमिगत गर्भगृहात विराजमान आहे. बसलेली भगवान शिवाची 25 मीटर उंच मूर्ती आणि तलावासह एक मोठी बाग हे या शांत ठिकाणाचे प्रमुख आकर्षण आहेत. काही पुरातत्व उत्खनन साइटवर पूर्वीच्या पाच शहरांचा दावा करतात.

नागेश्वरला ‘दारुकवन’ म्हणून ओळखले जात असे, जे भारतातील जंगलाचे एक प्राचीन महाकाव्य नाव आहे. खाली या गूढ मंदिराशी संबंधित सुप्रसिद्ध दंतकथा आहेत.

दारुका नावाची एक प्रसिद्ध राक्षसी होती, जी पार्वतीकडून वरदान मिळाल्यानंतर गर्विष्ठ राहात होती. तिचा नवरा दारुका हा अतिशय शक्तिशाली राक्षस होता. त्याने अनेक राक्षसांना सोबत घेऊन समाजात दहशत पसरवली होती. तो यज्ञ इत्यादी शुभ कर्मे नष्ट करून संत-महात्म्यांना मारत असे. ते प्रसिद्ध धर्मनशक राक्षस होते. त्याच्या पश्चिम किनार्‍यावर सर्व प्रकारच्या संप्रदायाने भरलेले एक जंगल होते, ज्यामध्ये तो राहत असे, सोळा योजन विस्तार होता.

दारुका कोठेही जायची तिथं ती तिची वनजमीन सोबत घेऊन जायची, ज्याची झाडे आणि विविध उपकरणे तिच्या चैनीसाठी होती. महादेवी पार्वतीने त्या जंगलाची देखरेख घेण्याची जबाबदारी तिच्या शेजारी राहणाऱ्या दारुकावर सोपवली. त्यामुळे त्रस्त असलेल्या सर्वसामान्यांनी महर्षी और्व यांच्याकडे जाऊन त्यांच्या समस्या कथन केल्या.

शरणार्थींचे रक्षण करण्याचा धर्म पाळत महर्षी और्व यांनी राक्षसांना शाप दिला. ते म्हणाले की जो राक्षस या पृथ्वीवरील प्राणी आणि यज्ञांचा नाश करेल, त्याच वेळी त्याला आपला जीव गमवावा लागेल. जेव्हा देवतांना महर्षी और्व यांनी दिलेल्या शापाची माहिती मिळाली तेव्हा त्यांनी दुष्ट राक्षसांवर हल्ला केला. राक्षसांवर मोठे संकट आले. जर त्यांनी देवांना युद्धात मारले तर ते स्वत: शापामुळे मरतील आणि जर त्यांनी त्यांना मारले नाही तर ते पराभूत होऊन स्वतः उपाशी मरतील. त्यावेळी दारुकाने राक्षसांना साथ दिली आणि भवानीच्या वरदानाचा उपयोग करून ती संपूर्ण जंगल घेऊन समुद्रात स्थायिक झाली. अशा प्रकारे राक्षसांनी पृथ्वी सोडली आणि समुद्रात निर्भयपणे वास्तव्य करून तेथील सजीवांनाही त्रास दिला.

एकेकाळी धर्मात्मा और सदाचारी सुप्रिय नामक शिव भक्त होते, ते समुद्रातील जलमार्गाने नावेत कोठेतरी जात होता, त्यावेळी दारुका नावाच्या भयंकर शक्तिशाली राक्षसाने त्याच्यावर हल्ला केला. दारुक राक्षसाने सुप्रियाचे सर्व लोकांसह अपहरण केले आणि तिला आपल्या पुरीला नेले आणि कैदी बनवले. सुप्रिय हे भगवान शिवाची निस्सीम भक्त असल्याने ते नेहमी भगवान शिवाची पूजा करण्यात मग्न असायचे. तुरुंगातही त्याची उपासना थांबली नाही आणि त्याने आपल्या इतर साथीदारांनाही शिवपूजेची जाणीव करून दिली. ते सर्व शिवभक्त झाले. शिवभक्तीची चर्चा तुरुंगात झाली.

दारुक या राक्षसाला याची माहिती मिळताच तो संतापला. त्याने पाहिले की सुप्रिय तुरुंगात ध्यान करीत आहे, म्हणून त्याने त्याला खडसावले आणि म्हटले – वैश्य ! डोळे मिटून माझ्याविरुद्ध काय षडयंत्र रचत आहात ? तो मोठ्याने ओरडत होता आणि धमक्या देत होता, त्याचा त्याच्यावर काहीही परिणाम झाला नाही. गर्विष्ठ राक्षस दारुकने आपल्या अनुयायांना या शिवभक्ताला मारण्याचा आदेश दिला. सुप्रिय स्वतःच्या मृत्यूच्या भीतीनेही घाबरली नाही आणि तो भयंकर, संकट निवारण करणाऱ्या भगवान शिवाचा धावा करत राहिली. देवा ! तू आमचे सर्वस्व आहेस, तूच माझा जीव आणि आत्मा आहेस.

अशा प्रकारे सुप्रिय वैश्यची प्रार्थना ऐकून, भगवान शिव एका बिलातून प्रकट झाले. त्यांच्याबरोबर चार दरवाजे असलेले सुंदर मंदिर दिसू लागले. त्या मंदिराच्या मध्यभागी एक दिव्य ज्योतिर्लिंग चमकत होते आणि त्यासोबत शिव परिवारातील सर्व सदस्यही उपस्थित होते. वैश्य सुप्रिय यांनी शिव परिवारासह त्या ज्योतिर्लिंगाचे दर्शन घेऊन पूजा केली.

इति सं प्रार्थित: शम्भुर्विवरान्निर्गतस्तदा।
भवनेनोत्तमेनाथ चतुर्द्वारयुतेन च॥

मध्ये ज्योति:स्वरूपं च शिवरूपं तदद्भुतम्।
परिवारसमायुक्तं दृष्टवा चापूजयत्स वै॥

पूजितश्च तदा शम्भु: प्रसन्नौ ह्यभवत्स्वयम्।
अस्त्रं पाशुपतं नाम दत्त्वा राक्षसपुंगवान्॥

जघान सोपकरणांस्तान्सर्वान्सगणान्द्रुतम्।
अरक्षच्च स्वभक्तं वै दुष्टहा स हि शंकर:॥

सुप्रिय च्या उपासनेने प्रसन्न होऊन भगवान शिवाने स्वतः पाशुपतास्त्र घेतले आणि मुख्य राक्षस आणि त्यांचे अनुयायी आणि त्यांच्या सर्व साधनांचा नाश केला. आपल्या भक्त सुप्रिया इत्यादींचे रक्षण करून लीला करण्यासाठी स्वतःचे शरीर धारण करणार्‍या भगवान शिवांनी त्या वनाला असे वरदानही दिले की, आजपासून ब्राह्मण, क्षत्रिय, वैश्य आणि शूद्र या चार वर्णांचे धर्म होतील. या जंगलात अनुसरण केले जाईल. या वनात श्रेष्ठ ऋषी-मुनी, शिवधर्माचे उपदेशक वास्तव्य करतील आणि सूडबुद्धीने दुष्ट असुरांना स्थान नसेल.

राक्षसांवर आलेले हे मोठे संकट पाहून राक्षसी दारूकाने देवी पार्वतीची नम्रपणे स्तुती केली. त्याच्या प्रार्थनेने प्रसन्न होऊन माता पार्वतीने विचारले – मला सांग, मी तुझ्यासाठी काय काम करू ? दारुका म्हणाला – आई ! तू माझ्या कुळाचे रक्षण कर.

पार्वतीने आपल्या कुटुंबाच्या रक्षणाचे आश्वासन दिले आणि भगवान शिवांना म्हटले नाथ ! तुम्ही जे बोललात ते या कालखंडाच्या शेवटी खरे ठरेल, तोपर्यंत हे सूडबुद्धीचे जग चालू राहावे, असे मला वाटते. माता पार्वतीने शिवाला विनंती केली आणि म्हणाली की, मीही तुमच्याच आश्रयाला राहणार आहे, मी हि तुमचीच आहे, म्हणून तुम्ही माझे वचन सिद्ध करा. हा राक्षसी दारुका राक्षसांपैकी सर्वात बलवान आहे, माझी एकमेव शक्ती आणि देवी आहे. त्यामुळे ते राक्षसांच्या राज्यावर राज्य करेल. या राक्षस बायका आपल्या राक्षसपुत्रांना जन्म देतील, जे या जंगलात एकत्र राहतील – ही माझी कल्पना आहे.

माता पार्वतीची वरील प्रकार ऐकून भगवान शिव तिला म्हणाले: प्रिये ! तुम्हीही माझे ऐका. भक्तांच्या पालनपोषणासाठी आणि संरक्षणासाठी मी या वनात आनंदाने राहीन. जो मनुष्य वर्णाश्रम धर्माचे पालन करताना माझ्याकडे भक्तिभावाने पाहील, तो चक्रवर्ती राजा होईल.

कलियुगाच्या शेवटी आणि सतयुगाच्या प्रारंभी महासेनचा मुलगा वीरसेन राजांचा राजा होईल. तो माझा परम भक्त आणि पराक्रमी असेल. जेव्हा तो या जंगलात येईल आणि मला पाहील. त्यानंतर ते चक्रवर्ती सम्राट होतील.

त्यानंतर, उत्तम करमणूक करणारे शिव-जोडपे आपापसात विनोद आणि विलासाबद्दल बोलले आणि तिथेच स्थायिक झाले. अशा प्रकारे भगवान शिव नागेश्वर म्हणून ओळखले जाऊ लागले आणि पार्वती देवीही नागेश्वरी म्हणून प्रसिद्ध झाल्या.

अशा प्रकारे तिन्ही लोकांच्या मनोकामना पूर्ण करणाऱ्या ज्योतिर्लिंगाच्या रूपात शिव अवतरले आहेत.

इति दत्तवर: सोऽपि शिवेन परमात्मना।
शक्त: सर्वं तदा कर्त्तु सम्बभूव न संशय:॥

एवं नागेश्वरो देव उत्पन्नो ज्योतिषां पति:।
लिंगस्पस्त्रिलोकस्य सर्वकामप्रद: सदा॥

एतद्य: श्रृणुयान्नित्यं नागेशोद्भवमादरात्।
सर्वान्कामानियाद्धिमान्ममहापातक नाशनान्॥

नागेश्वर ज्योतिर्लिंगाचे दर्शन घेतल्यानंतर, जो व्यक्ती त्याच्या उत्पत्ती आणि महानतेशी संबंधित कथा ऐकतो, तो सर्व पापांपासून मुक्त होतो आणि सर्व भौतिक आणि आध्यात्मिक सुखांची प्राप्ती करतो.

नागेश्वर ज्योतिर्लिंग येथील महत्वाचे उत्सव

या मंदिरातून दसऱ्याला पालखी सोहळा मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो. श्रींची पालखी मंदिरातून निघते आणि गावाची हद्द ओलांडून नागनाथ काका लॉन्डेश्वराच्या मंदिराजवळून जाते आणि मग मंदिरात परतते. त्यावेळी मंदिरात श्रींची आकर्षक सजावट केली जाते.
मंदिरात श्री हरी विष्णूची अतिशय आकर्षक कोरीव दशावतारी मूर्ती आहे. जेव्हा तुम्ही पहिल्यांदा मंदिरात जाता तेव्हा असे वाटते की मंदिर फक्त श्री हरी विष्णूचे आहे. दसऱ्यानंतर श्री हरीची श्रमनिद्रा सुरू होते आणि ती कोजागिरी पौर्णिमेला संपते, कोजागिरी पौर्णिमेपासून काकडीची आरती सुरू होते. ही काकडीची आरती रोज सकाळी ५ ते ७ या वेळेत होते. या आरतीचा कालावधी एक महिना आहे.
महाशिवरात्रीला या मंदिरात मोठी यात्रा भरते. महाशिवरात्रीचा दिवस हा खरे तर शंकराचा विवाह दिवस मानला जातो. यात्रेच्या पाचव्या दिवशी रथोत्सव साजरा केला जातो. मंदिराच्या आवारात लाकडी रथातून श्रींच्या मूर्तीची मिरवणूक काढण्यात येते. हा लाकडी रथ भाविक मोठ्या भक्तिभावाने ओढतात. लाखो भाविक रथोत्सवाला हजेरी लावतात. रथोत्सवाने यात्रेची सांगता होते.

नागेश्वर मंदिरात खालील पूजा केल्या जातात :

रुद्राभिषेक : हा अभिषेक पंचामृत (दूध, तूप, मध, दही आणि साखर) सह अनेक मंत्र आणि श्लोकांच्या पठणात केला जातो. जेव्हा शिव त्याच्या रुद्र अवतारात (क्रोधी रूपात) असतो तेव्हा पूजा केली जाते असे म्हणतात. शिवलिंग पाण्याने धुतले जाते जे सतत भांड्यातून (दुधाभिषेक) करत राहते.

लघुरुद्र पूजा : आरोग्य आणि संपत्तीशी संबंधित समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी हा अभिषेक केला जातो. कुंडलीतील ग्रहांचे वाईट प्रभावही दूर करतात.

नागेश्वर मंदिराजवळील दर्शनास काही मंदिरे आहेत :

श्री द्वारकादीश मंदिर : जगत मंदिर म्हणूनही ओळखले जाणारे हे मंदिर भगवान कृष्णाला समर्पित आहे ज्याला “द्वारकेचा राजा” म्हणूनही ओळखले जाते. यात 5 मजली इमारत, 72 खांब आहेत आणि हे मंदिर सुमारे 2,200 वर्षे जुने आहे. हे पुष्टीमार्ग मंदिर आहे, म्हणून ते श्री वल्लभाचार्य आणि श्री विठ्ठलेशनाथजी यांच्या मार्गदर्शक तत्त्वांचे आणि विधींचे पालन करते.

गोमती घाट मंदिरे : गुजरातमधील गोमती घाटामध्ये भगवान कृष्ण, भगवान राम, भगवान शिव आणि सुदामा यांना समर्पित मंदिरे आहेत, जे भगवान कृष्णाचे सर्वात जवळचे मित्र होते. या घाटाच्या सभोवतालची मंदिरे गोमती नदीचे अप्रतिम दृश्य देतात. घाट मंदिरे द्वारकाधीश मंदिराच्या प्रवेशद्वाराजवळच आहेत.

रुक्ष्मणी मंदिर : रुक्षमणी/रुक्ष्मणी मंदिर हे एक महत्त्वाचे तीर्थक्षेत्र आहे आणि ते कृष्णाच्या सर्वात प्रिय पत्नी, देवी रुक्मिणी यांना समर्पित आहे. कलात्मक दृष्टीने उत्कृष्ट नमुना असलेल्या या मंदिराच्या भिंती आणि नक्षीकाम आहे जे डोळ्यांना आनंद देणारे आहे. हे मंदिर द्वारका या मुख्य शहरात आहे.

भडकेश्वर महादेव मंदिर : नागेश्वर ज्योतिर्लिंगापासून १८.२ किमी अंतरावर असलेले हे मंदिर भगवान चंद्र मौलीश्वर शिवाला समर्पित आहे. मंदिर समुद्राच्या टेकडीवर आहे. भरतीच्या वेळी मंदिराभोवती पाणी साचते आणि दरवर्षी महाशिवरात्रीच्या दिवशी येथे जत्रा भरते.

नागेश्वर ज्योतिर्लिंग दर्शनाची वेळ :

सकाळी 06:00 ते दुपारी 12:30 आणि संध्याकाळी 5:00 ते रात्री 9:30
अभिषेक: सकाळी 6:00 – दुपारी 12:30
सकाळची आरती: 5:30 AM
दुपारची आरती: दुपारी १२.००
संध्याकाळची आरती : संध्याकाळी ७:००
शृंगार (दुपारी): संध्याकाळी ५:००

प्रवेश शुल्क : मोफत
आरती थाळी : INR 150 – INR 300 (आकारावर अवलंबून)
अभिषेक/पूजेसाठी देणगी स्लिपची किंमत : INR 101 – INR 750 (पूजेच्या प्रकारावर अवलंबून)

प्रतिबंधित वस्तू :

प्लास्टिकच्या पाण्याच्या बाटल्या
खाद्यपदार्थ
मोनोपॉड आणि ट्रायपॉड
शूज
कॅमेऱ्याला आवारात परवानगी आहे पण मुख्य मंदिरात नाही.

ड्रेस कोड :

दर्शनासाठी : ड्रेस कोड नाही
अभिषेक/पूजा- पुरुष : धोती/लुंगी (मंदिरात मोफत उपलब्ध)
महिला :साडी

पार्किंग: दुचाकी आणि तीन चाकी वाहनांसाठी उपलब्ध

तिथे कसे पोहचायचे :

रस्त्याने
नागेश्वर मंदिर द्वारका शहरापासून १८ किमी अंतरावर आहे.

आगगाडीने
नागेश्वर मंदिर द्वारका रेल्वे स्थानकापासून १८ किमी अंतरावर आहे.

विमानाने
पोरबंदर (107 किमी) आणि जामनगर (126 किमी) हे द्वारकेसाठी सर्वात जवळचे विमानतळ आहेत.