नवदुर्गा । Nvdurga Devi । शैलपुत्री : Shailputri । ब्रम्हचारिणी : Bramhcharini । चंद्रघंटा : Chandraghanta । कुष्मांडा : Kushmanda । स्कंदमाता : Skandmata । कात्यायनी : Katyayani । कालरात्री : Kalratri । महागौरी : Mahagouri । सिध्दीदा (सिध्दीदायिनी) : Sidhida – Sidhidayani
।। नमस्कार जय महाराष्ट्र ।।
नवदुर्गा म्हणजे नऊ दुर्गा म्हणजे नऊ वेगवेगळ्या रूपात दुर्गेचे प्रकट झालेली रूपे . दुर्गेची वेगवेगळ्या रूपात पूजा केली जाते. ती “शक्ती” चे रूप आहे. श्री महा सरस्वती, श्री महालक्ष्मी आणि श्री महाकाली (“शक्तीची 3 मुख्य रूपे”) यांची उत्क्रांती अनुक्रमे श्री ब्रह्मा, श्री विष्णू आणि श्री महेश यांच्यापासून झाली. या 3 देवतांपैकी प्रत्येक देवतांनी आणखी 3 रूपांना जन्म दिला आणि म्हणूनच ही 9 रूपे मिळून नवदुर्गा म्हणून ओळखली जातात. नवरात्रीच्या नऊ दिवसांत दुर्गेच्या नऊ रूपांची पूजा केली जाते.
नवरात्री हा शब्द ‘नव’ आणि ‘रात्री’ या दोन शब्दांचा वापर करून तयार झाला आहे. नव म्हणजे नऊ आणि रात्र म्हणजे रात्री म्हणून नवरात्र म्हणजे नऊ रात्री.
नवरात्री वर्षातून चार वेळा साजरी केली जाते, नवरात्रोत्सवादरम्यान दुर्गा देवीच्या नऊ स्वरूपांची नऊ रात्री आणि दहा दिवस पूजा केली जाते. माघ नवरात्री, ज्याला गुप्त नवरात्री (जानेवारी-फेब्रुवारी), वसंत नवरात्री, चैत्र नवरात्री (मार्च-एप्रिल), आषाढ नवरात्री, ज्याला गुप्त नवरात्री (जून-जुलै) म्हणूनही ओळखले जाते, या चार वेगवेगळ्या नवरात्री आहेत. शारदीय नवरात्री, ज्याला महा नवरात्री (सप्टेंबर-ऑक्टोबर) असेही म्हणतात. या चार नवरात्रांपैकी वसंत नवरात्री आणि शारदीय नवरात्री भक्तांसाठी विशेष महत्त्वाच्या आणि शुभ मानल्या जातात.
शैलपुत्री : Shailputri
आश्विन शुध्द प्रतिपदेच्या दिवशी म्हणजे घटस्थापनेच्या पहिल्या दिवशी नवदुर्गा देवीमधील पहिल्या देवीचे म्हणजे “शैलपुत्री” चे पूजन केले जाते. पर्वतराज हिमालयाची कन्या म्हणून हिचे नांव शैलपुत्री होय. तिचे वाहन वृषभ (बैल) असून मातेच्या उजव्या हातात त्रिशूळ आहे. डाव्या हातामध्ये कमळ असून मस्तकावर चंद्रकोर आहे. उपासनेचा प्रारंभ शैलपुत्री दुर्गामातेच्या पूजनाने केला जातो.
नवदुर्गांपैकी माँ शैलपुत्री ही दुर्गा देवीची पहिली अवतार मानली जाते. दुर्गा शैलपुत्री (पर्वताची मुलगी): संस्कृतमध्ये “शैल” म्हणजे पर्वत, “पुत्री” म्हणजे मुलगी. पर्वताच्या राजा हिमवनाची कन्या पार्वती हिला ‘शैलपुत्री’ म्हणतात. नऊ दुर्गांपैकी पहिली आणि नवरात्राची पहिली रात्र शैलपुत्रीच्या पूजेला समर्पित आहे. तिच्या जन्माचे वर्णन शिवपुराण आणि देवी बागवतम मा यांसारख्या शास्त्रांमध्ये केले आहे.
शासित ग्रह – असे मानले जाते की चंद्र, सर्व भाग्यांचा प्रदाता, शैलपुत्री देवी द्वारे शासित आहे आणि आदिशक्तीच्या या रूपाची पूजा करून चंद्राचा कोणताही वाईट प्रभाव दूर केला जाऊ शकतो.
मूर्तिशास्त्र – शैलपुत्री देवीचा पर्वत बैल (नंदी) आहे आणि म्हणूनच तिला वृषारुधा (वृषारूढ़ा) असेही म्हणतात. शैलपुत्री देवी दोन हातांनी चित्रित आहे. तिने उजव्या हातात त्रिशूल आणि डाव्या हातात कमळाचे फूल धारण केले आहे. तिचे मस्तक अर्धचंद्राने सुशोभित आहे.शैलपुत्री देवीचे मंत्र : ओम देवी शैलपुत्र्यै नमः (या मंत्राचे १०८ पठण)
वंदे वनचित लाभाय, चंद्रार्दकृतशेखरम् | वृषारुधम् शूलधरम् शैलपुत्रीम् यशस्विनीम् ||
अर्थ : माझ्या मनोकामना पूर्ण करण्यासाठी मी देवी शैलपुत्रीची उपासना करतो, जिच्या डोक्यावर अर्धचंद्राने शोभलेली, बैलावर स्वार, त्रिशूल धारण केलेली आणि विलक्षण आहे.
स्तुती: या देवी सर्वभूतेषु माँ शैलपुत्री रूपेण संस्थिता । नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नम: ।
ब्रम्हचारिणी : Bramhcharini
दुसरा दिवस माँ ब्रह्मचारिणीचा आहे. ती माँ दुर्गेचे दुसरे स्वरूप आहे जिची नवरात्रीच्या दुसऱ्या दिवशी पूजा केली जाते. तिच्या नावात “ब्रह्म” हा शब्द “तप” असा आहे. म्हणून ब्रह्मचारिणी म्हणजे तप चारिणी – जो तप किंवा तपश्चर्या करतो. असे म्हटले जाते की “वेद”, “तत्व” आणि “तप” हे “ब्रह्म” शब्दाचे समानार्थी शब्द आहेत. ब्रह्मचारिणीचे रूप अत्यंत तेजस्वी आणि अत्यंत भव्य आहे.
ब्रम्हचारिणी हे ज्ञान आणि बुद्धीचे भांडार आहे. ती प्रेम आणि निष्ठा दर्शवते. दुर्गेचे हे रूप सती आणि पार्वतीने आपापल्या जन्मात भगवान शिवाला पती म्हणून प्राप्त करण्यासाठी केलेल्या कठोर तपस्याशी संबंधित आहे. भारताच्या विविध भागांत स्त्रियांनी पाळलेले काही महत्त्वाचे व्रत ब्रह्मचारिणीच्या कठोर तपस्यावर आधारित आहेत. तिला तपस्याचारिणी असेही म्हणतात.माँ ब्रह्मचारिणीची उपासना तपस्या, त्याग, पुण्य आणि कुलीनतेसाठी अनुकूल आहे. तिचे भक्त शांती आणि समृद्धीने संपन्न आहेत.
शासित ग्रह – असे मानले जाते की भगवान मंगल, सर्व भाग्य प्रदाता, देवी ब्रह्मचारिणीद्वारे शासित आहे.
प्रतिमाशास्त्र – देवी ब्रह्मचारिणी अनवाणी पायांनी चालत असल्याचे चित्रित केले आहे. तिला दोन हात असून उजव्या हातात जपमाळ (माला) आणि डाव्या हातात कमंडल आहे. ती अत्यंत पवित्र आणि शांत स्वरूपात आहे किंवा ध्यानात आहे. रुद्राक्षाचे मणी हे तिचे सर्वात प्रिय दागिने आहेत.
ब्रह्मचारिणी देवीच्या पूजेचे मंत्र पुढीलप्रमाणे आहेत.(i) ॐ देवी ब्रह्मचारिणीय नमः (ॐ देवी ब्रह्मचारिण्यै नमः) (या मंत्राचा १०८ पठण करा)
(ii) दादाना कर पद्माभ्यामक्षमाला कमंडलू | देवी प्रसीदतु मयी ब्रह्मचारिणीनुत्तमा ||
अर्थ : हातात जपमाळ आणि कमंडलू धारण करणारी ब्रह्मचारिणी देवी, माझ्यावर कृपा कर.
स्तुती : या देवी सर्वभूतेषु माँ ब्रह्मचारिणी रूपेण संस्थिता । नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नम: ।
चंद्रघंटा : Chandraghanta
चंद्रघंटा म्हणजे परम आनंद आणि ज्ञान, चांदण्या रात्रीच्या थंड वाऱ्याप्रमाणे शांतता आणि प्रसन्नता. तामिळनाडूमध्ये तिची मुख्यतः पूजा केली जाते. नवरात्रीच्या तिसऱ्या दिवशी चंद्रघंटाची पूजा केली जाते.
तिच्या कपाळावर घंटााच्या आकारासारखा चंद्रकोर आहे. म्हणूनच तिला भक्त ‘चंद्रघंटा’ म्हणतात.तिच्या कृपेने भक्तांची सर्व पापे, संकटे, शारीरिक कष्ट, मानसिक क्लेश आणि भूतबाधा नाहीशी होतात. सिंहावर स्वार होऊन माता आपल्या भक्तांना निर्भयतेने प्रेरित करते. ती शांततेचे मूर्त स्वरूप आहे. जे भक्त त्यांच्या कर्म, मन आणि वाणीने तिची आराधना करतात आणि त्यांची पूजा करतात त्यांना दैवी तेजाची आभा निर्माण होते. त्यांच्या व्यक्ती अदृश्य शक्ती-लहरी उत्सर्जित करतात जे त्यांच्या संपर्कात येणाऱ्यांवर खूप प्रभाव पाडतात. जीवनाच्या प्रत्येक क्षेत्रात ते सहज यश मिळवतात. माँ चंद्रघंटा दुष्टांचा नाश करण्यास सदैव तत्पर असते, परंतु तिच्या भक्तांना ती शांती आणि समृद्धी वाहणारी दयाळू आणि दयाळू मातेच्या रूपात दिसते.
माँ चंद्रघंटाला मनापासून आणि अंतःकरणाने अत्यंत पवित्रतेने पूजले पाहिजे आणि सर्व संस्कार योग्यरित्या पाळले पाहिजेत. तिची कृपा प्राप्त केल्याने, आपण सर्व सांसारिक गोंधळांपासून मुक्त होतो आणि परम आनंदाचा आनंद घेतो. तिचे चिंतन करताना भक्तांनी तिचे कोमल रूप नेहमी आपल्या मनात असावे.
देवी चंद्रघंटा हे देवी पार्वतीचे विवाहित रूप आहे. भगवान शिवाशी विवाह झाल्यानंतर देवी महागौरीने तिच्या कपाळावर अर्धा चंद्र सजवला आणि त्यामुळे देवी पार्वती देवी चंद्रघंटा म्हणून ओळखली जाऊ लागली.
देवी पार्वतीचे हे रूप शांत आणि तिच्या भक्तांच्या कल्याणासाठी आहे. या रूपात चंद्रघंटा देवी आपल्या सर्व शस्त्रांसह युद्धासाठी तयार आहे. असे मानले जाते की तिच्या कपाळावरील चंद्र-घंटाचा आवाज तिच्या भक्तांपासून सर्व प्रकारचे आत्मे दूर करतो.
ज्यांच्या जीवनात अनेक शत्रू आणि अडथळे आहेत अशा भक्तांनी नवरात्रीच्या तिसऱ्या दिवशी चंद्रघंटा देवीची पूजा करावी. तेव्हा देवी चंद्रघंटा भक्ताचे सर्व अडथळे आणि भय नष्ट करते आणि शत्रू आणि राक्षसांचा नाश करते.
शासित ग्रह – असे मानले जाते की शुक्र ग्रह देवी चंद्रघंटा द्वारे शासित आहे.
प्रतिमाशास्त्र – माँ चंद्रघंटाचा रंग सोनेरी आहे. तिच्याकडे दहा हात आहेत त्यापैकी आठ हातांमध्ये तलवार, धनुष्य, गदा, बाण आणि यासारखी शस्त्रे आणि क्षेपणास्त्रे आहेत. बाकीचे दोन हात अनुक्रमे वरदान देणे आणि हानी थांबवणे या मुद्रांच्या मुद्रा आहेत. ती मोहक आणि तेजस्वी आहे. तिला 3 डोळे आहेत.
वाघिणीवर चंद्रघंटा देवी आरूढ झाली आहे. हा एक भयंकर पैलू आहे आणि रागाने गर्जना करत आहे. दुर्गेचे हे रूप पूर्वीच्या रूपांपेक्षा पूर्णपणे वेगळे आहे आणि जेव्हा ती भडकावली जाते तेव्हा ती भयंकर किंवा द्वेषपूर्ण असू शकते हे दर्शवते. तिने कपाळावर अर्धवर्तुळाकार चंद्र (चंद्र) धारण केला आहे. तिच्या कपाळावरचा अर्धचंद्र घंटा (घंटा) सारखा दिसतो आणि म्हणूनच तिला चंद्र-घंटा म्हणून ओळखले जाते.चंद्रघंटा देवीच्या पूजेचे मंत्र आहेत
(i) ॐ देवी चंद्रघण्टाय नमः (ॐ देवी चन्द्रघण्टायै नमः) (या मंत्राचा १०८ पठण करा)
(ii) पिंडज प्रवरुध चंडकोपास्त्रकैर्युता | प्रसादम् तनुते मध्य चंद्रघण्तेति विश्रुता ||
अर्थ : म्हणजे वाघावर स्वार होणारी, शत्रूंवर रागावणारी, 10 हातात अनेक शस्त्रे धारण करणारी चंद्रघंटा देवी माझ्यावर कृपा कर.
स्तुती : या देवी सर्वभूतेषु माँ चंद्रघंटा रूपेण संस्थिता । नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नम: ।
कुष्मांडा : Kushmanda
कुष्मांडा ही देवी दुर्गेचे चौथे रूप आहे. नवरात्रीच्या चौथ्या दिवशी तिची पूजा आणि पूजा केली जाते. ती सूर्यदेवाच्या निवासस्थानी राहते. म्हणूनच तिची रंगछटा सूर्यासारखी तेजस्वी आहे. तिचा खर्चच या विश्वातील प्रत्येक वनस्पती आणि जीवांमध्ये व्याप्त आहे. सर्व दहा चतुर्थांश तिच्या दिव्य तेजाने प्रकाशित आहेत.
कुष्मांडा हे नाव “कु + उष्मा + आमंडा = कुष्मांडा” अशा तीन इतर शब्दांपासून बनले आहे. येथे “कु” म्हणजे “छोटी”, “उष्मा” म्हणजे “उब किंवा उर्जा” आणि “अंदा” म्हणजे “अंडी”, म्हणजे ज्याने आपल्या दिव्य हास्याच्या उर्जेने “छोटे वैश्विक अंडे” म्हणून विश्वाची निर्मिती केली, त्याला म्हणतात. “कुष्मांडा”.जेव्हा हे ब्रह्मांड अस्तित्वात नव्हते आणि सर्वत्र अंधार पसरला होता, तेव्हा माँ कुष्मांदाने तिच्या केवळ स्मितहास्याने वैश्विक अंडी निर्माण केली होती. म्हणून माँ कुष्मांडा ही संपूर्ण विश्वाची निर्माती म्हणूनही ओळखली जाते. माँ कुष्मांडा हिला “आदिशक्ती” असेही नाव दिले जाते. सूर्यलोकाच्या गाभ्यामध्ये राहण्याचे सामर्थ्य आणि सामर्थ्य ती एकमेव आहे. तिचे शरीर तेजस्वी सूर्यासारखे चमकत आहे. तिच्या दिव्य हास्यातून सर्व दिशांना प्रकाश मिळतो ज्यात सूर्यदेवाचाही समावेश होतो. देवी कुष्मांडा ही सूर्यमाता आहे. ती संपूर्ण विश्व आणि सौर यंत्रणा निर्माण करते. तिच्या सृष्टीत यश मिळवण्यासाठी भक्तांनी तिची पूजा केली पाहिजे. ज्या भक्तांच्या जन्मपत्रिकेत अशुभ सूर्य आहे त्यांनी कुष्मांडा देवीची पूजा करावी.
सिद्धिदात्रीचे रूप धारण केल्यानंतर, देवी पार्वती सूर्याच्या मध्यभागी राहू लागली जेणेकरून ती विश्वाला ऊर्जा मुक्त करू शकेल. तेव्हापासून देवीला कुष्मांडा म्हणून ओळखले जाते. कुष्मांडा ही देवी आहे जिच्यामध्ये सूर्यामध्ये राहण्याची शक्ती आणि क्षमता आहे. तिच्या शरीराची चमक आणि तेज सूर्यासारखे तेजस्वी आहे.कुष्मांदा माता सर्व सुखांची दाता आहे. तिची आराधना आणि उपासना माणसाला सर्व प्रकारच्या आजारांपासून मुक्त करते आणि त्याला समृद्धी आणि सुखाच्या मार्गावर घेऊन जाते. म्हणून भक्ताने शुद्ध मनाने आणि बुद्धीने तिची आराधना केली पाहिजे. तिची उपासना केल्याने व्याधी, दुःख नाहीसे होऊन आयुर्मान, नाम, बल आणि आरोग्य सुधारते.शासित ग्रह – असे मानले जाते की देवी कुष्मांडा सूर्याला दिशा आणि ऊर्जा प्रदान करते. म्हणून देव सूर्याचे शासन देवी कुष्मांडा करतात.
आयकॉनोग्राफी – देवी सिद्धिदात्री “धर्म” चे प्रतिनिधित्व करणाऱ्या सिंहिणीवर स्वार होते. तिला आठ हात असल्यामुळे तिला “अष्टभुजा” असेही म्हणतात. तिच्या उजव्या हातात कमंडल, धनुष, बडा आणि कमल आणि त्या क्रमाने डाव्या हातात अमृत कलश, जप माला, गदा आणि चक्र आहे.
सिंहावर आरूढ झालेले देदीप्यमान दिसणारे, कुंभ भांड म्हणजे पिंडीच्या रूपातील वैश्विक नृत्य पाहणे; मानवांमधील वैश्विक गुंतागुंतीचे ज्ञान. तिला कुम्हदेचा प्रसाद आवडतो, त्यामुळे तिचे नाव कुष्मांडा पडले. भीमपर्वत हे तिचे निवासस्थान आहे.कुष्मांडा देवीच्या पूजेचे मंत्र आहेत –
ओम देवी कुष्माण्डाय नमः (ॐ देवी कूष्माण्डायै नमः) (या मंत्राचा १०८ पठण करा)
सुरसंपूर्ण कलशम् रुधिराप्लुतमेव च | दधाना हस्तपद्माभ्यां कुष्मांडा शुभदास्तु मी ||अर्थ : म्हणजे देवी कुष्मांडा जिने मदिरा आणि रक्ताने भरलेले दोन घागरी कमळाच्या हातात धारण केले आहेत, माझ्यासाठी कृपा करा.
स्तुती : या देवी सर्वभूतेषु माँ कूष्माण्डा रूपेण संस्थिता । नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नम: ।
स्कंदमाता : Skandmata
ललीता पंचमीच्या दूर्गामातेचे नांव आहे, स्कंदमाता. स्कंद म्हणजे कार्तिकेय. गणेशाच्या बंधूची म्हणजे स्कंदाची माता म्हणून या स्कंदमातेची पाचव्या दिवशी पूजा-उपासना केली जाते. ती षण्मुख स्कंदाला मांडीवर घेऊन बसलेली असून चतुर्भुज व सिंहवाहिनी आहे. डाव्या व वरच्या उजव्या हातामध्ये कमळ आहे. वर्ण शुभ्र असून काही ठिकाणी पद्मासनाधिष्ट अशी असते. स्कंदमाता दूर्गादेवी अनेक योग साधकांची तपस्या देवता आहे. देवीची उपासना परमसुख व शांतीचा लाभ करून देणारी आहे. या दिवशी ललितासहस्त्रनाम पाठाने केलेले कुंकूमार्चन सौभाग्य व वैभववर्धक असते. आजच्या दिवशी श्रीमहालक्ष्मी कोल्हापूर च्या टेंबलाई देवीला भेटावयास जाते. नवरात्रीतील हा महत्वाचा दिवस होय.
स्कंदमाता हे दुर्गा देवीचे पाचवे रूप आहे. स्कंदमातेच्या सान्निध्याने मुर्ख सुद्धा ज्ञानाचा सागर बनतो असे म्हणतात. तिचा मुलगा कार्तिकेय याला स्कंद असेही म्हणतात. म्हणून तिला स्कंदमाता किंवा स्कंदाची माता म्हणतात.
सूर्याचे तेज धारण करणारी स्कंदमाता तिच्या भक्तांच्या सर्व इच्छा पूर्ण करते. जो निःस्वार्थपणे तिच्यावर समर्पित असतो, त्याला जीवनातील सर्व सिद्धी आणि संपत्ती प्राप्त होते. स्कंदमातेच्या उपासनेने भक्ताचे हृदय शुद्ध होते. तिची पूजा करताना भक्ताचे आपल्या इंद्रियांवर आणि मनावर पूर्ण नियंत्रण असले पाहिजे. त्याने स्वतःला सांसारिक बंधनातून मुक्त करून तिची एकमुखी भक्ती करावी. तिची पूजा दुप्पट धन्य आहे. जेव्हा भक्त तिची पूजा करतो, तेव्हा तिच्या कुशीत असलेला तिचा पुत्र भगवान स्कंद आपोआप पूजला जातो. अशा प्रकारे भक्ताला भगवान स्कंदाच्या कृपेसह स्कंदमातेच्या कृपेचा आनंद मिळतो. जर एखाद्या भक्ताने स्वार्थाशिवाय तिची पूजा केली तर माता त्यांना शक्ती आणि समृद्धीचा आशीर्वाद देते. स्कंदमातेची पूजा करणारे भक्त दिव्य तेजाने चमकतात. तिची उपासना शेवटी मोक्षासाठी पोषक असते.शासित ग्रह – असे मानले जाते की बुद्ध ग्रह देवी स्कंदमातेद्वारे शासित आहे.
प्रतिमाशास्त्र – देवी स्कंदमाता उग्र सिंहावर आरूढ आहे. तिने सहा तोंडी बाळ मुरुगनला आपल्या मांडीत घेतले आहे. भगवान मुरुगन यांना कार्तिकेय आणि भगवान गणेशाचा भाऊ म्हणूनही ओळखले जाते. देवी. तिच्याकडे चार हात असून त्यापैकी दोन हातांनी कमळाची फुले आहेत. तिचा एक हात सदैव वरदान देणार्‍या हावभावात असतो आणि दुसर्‍या हाताने तिने आपला मुलगा स्कंदला आपल्या मांडीत धरले होते. ती कमळाच्या फुलावर बसते आणि त्यामुळे स्कंदमातेला देवी पद्मासन असेही म्हणतात. देवी स्कंदमातेचा रंग शुभ्रा (शुभ्र) आहे जो तिच्या शुभ्र वर्णाचे वर्णन करते.देवी स्कंदमातेच्या पूजेचे मंत्र आहेत :
(i) ओम देवी स्कंदमातायै नमः (ॐ देवी स्कन्दमातायै नमः) (या मंत्राचा १०८ पठण करा)(ii) सिंहसंगातम् नित्यं पद्मांचित करद्वाया | शुभदास्तु सदा देवी स्कंदमाता यशस्विनी ||
अर्थ : कार्तिकेयासह सिंहावर स्वार होणारी, दोन हातात कमळ आणि एका हातात वरमुद्रा धारण करणारी स्कंदमाता, माझ्यासाठी कृपा करा.
स्तुती : या देवी सर्वभूतेषु माँ स्कंदमाता रूपेण संस्थिता। नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नम: ।
कात्यायनी : Katyayani
देवी कात्यायनी हे नवरात्रीच्या सहाव्या दिवशी देवीचे रूप आहे. धार्मिक ग्रंथानुसार देवी पार्वतीचा जन्म कात्या ऋषींच्या घरी झाला आणि त्यामुळे देवी पार्वतीचे हे रूप कात्यायनी म्हणून ओळखले जाते. ती भक्तीने सहज प्रायश्चित होते आणि तिच्या भक्तांची सर्व पापे नष्ट करते. तिची उपासना धर्म, संपत्ती, सुख आणि मोक्षासाठी अनुकूल आहे.
महिषासुराचा नाश करण्यासाठी देवी पार्वतीने देवी कात्यायनीचे रूप घेतले. हे देवी पार्वतीचे सर्वात हिंसक रूप होते. या रूपात देवी पार्वतीला योद्धा देवी म्हणूनही ओळखले जाते.शासित ग्रह – असे मानले जाते की बृहस्पती ग्रह देवी कात्यायनीद्वारे शासित आहे.
मूर्तिशास्त्र – देवी कात्यायनी भव्य सिंहावर स्वार होते आणि चार हातांनी चित्रित. देवी कात्यायनी आपल्या डाव्या हातात कमळ आणि तलवार घेऊन उजव्या हाताला अभय आणि वरद मुद्रेत ठेवते. दुर्गा सप्तशतीनुसार देवी कात्यायनी महासरस्वती आहे.
देवी कात्यायनीच्या पूजेचे मंत्र आहेत –ॐ देवी कात्यायन्यै नमः (ॐ देवी कात्यायन्यै नमः) (या मंत्राचा १०८ पठण करा)
चंद्रहासोज्ज्वल करा शार्दूलवरवाहना | कात्यायनी शुभं दद्यद देवी दानवघटिनी ||
अर्थ : दहा हातात चंद्रहास तलवार आणि इतर शस्त्रे धारण करणारी, सिंहावर स्वार होणारी आणि दानवांचा नाश करणारी देवी कात्यायनी माझ्यासाठी अनुकूल हो.ओम ह्रीं कात्यायनी स्वाहा (या कात्यायनी मंत्राचे १०८ पठण)
स्तुती : या देवी सर्वभूतेषु माँ कात्यायनी रूपेण संस्थिता । नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नम: ।
कालरात्री : Kalratri
कालरात्री अंधार आणि अज्ञानाचा नाश करणारी आहे. ती नवदुर्गेचे सातवे रूप आहे. कालरात्री म्हणजे जो “कालचा मृत्यू” आहे. येथे काळ हा काळ आणि मृत्यू म्हणून समर्पित आहे. कालरात्री अज्ञानाचा नाश करणारी आणि अंधकार दूर करणारी आहे. हा फॉर्म प्रामुख्याने दर्शवितो की जीवनाला देखील गडद बाजू आहे – हिंसक मातृ निसर्ग आणि विनाश निर्माण करते आणि सर्व घाण काढून टाकते.
या स्वरूपात ती गडद आणि दिसायला तिरस्करणीय आहे. ती क्रूर आणि उत्तेजित आहे. कालरात्री मातेचे बाह्य रूप अत्यंत भयावह असले तरी ती नेहमी आपल्या भक्तांना वरदान देते. म्हणून, तिला शुभंकारी (शुभंकरी) असेही म्हणतात कारण ती नेहमी तिच्या भक्तांचे कल्याण करते. तिच्या उपासनेने सर्व पापे धुऊन जातात. तिच्या दर्शनाने भक्त सर्व प्रकारचे पुण्य प्राप्त करतात. जे तिची निःस्वार्थपणे पूजा करतात आणि पूजा करतात ते सर्व संकटे आणि संकटांपासून मुक्त होतात. त्यांना समृद्धी आणि सुख मिळेल.कालरात्री माता ही भूत, भूत, पिशाच्च आणि दुष्ट मनाच्या व्यक्तींचा नाश करणारी आहे. या रूपात देवी कालरात्रीने रक्तबीजचा वध केला. रक्तबीज हा राक्षस होता जो जमिनीवर पडलेल्या रक्ताच्या प्रत्येक थेंबातून गुणाकार करू शकत होता. कालरात्री देवीने रक्त जमिनीवर येण्याआधीच चाटून त्याचा वध केला आणि म्हणून त्याला जिंकले. ती तिच्या भक्तांना शांत आणि धैर्य देते.
शासित ग्रह – असे मानले जाते की शनि ग्रह देवी कालरात्रीद्वारे शासित आहे.
आयकॉनोग्राफी – कालरात्री हा देवीचा अवतार आहे ज्यामध्ये तिने तिची सोनेरी त्वचा काढून टाकली आणि चमकदार काळ्या रंगाची झाली. ती नग्न आहे, गाढवावर स्वार आहे.
देवी कालरात्रीला चार हातांनी चित्रित केले आहे, दोन हातांनी क्लीव्हर आणि एक मशाल पकडले आहेत, तर उर्वरित दोन “देणे” आणि “संरक्षण” या मुद्रांमध्ये आहेत.तिच्या कपाळावर तीन डोळे आहेत जे विश्वासारखे गोल आहेत. तिच्या डोक्यावरचे केस खूप दाट आहेत पण विस्कटलेले आहेत. तिच्या गळ्यात एक तेजस्वी हार घालण्यात आला आहे, जो खूप उत्साही आहे. ती आगीच्या भयंकर आणि भयंकर ज्वाला बाहेर काढते. तिची व्यक्ती पूर्णपणे काळी असली तरी तिच्यातून तेजस्वी किरण बाहेर पडत राहतात.
देवी कालरात्रीच्या पूजेचे मंत्र :
(i) ओम देवी कालरात्राय नमः (ॐ देवी कालरात्र्यै नमः) (या कालरात्री मंत्राचे १०८ पठण करा)(ii) एकवेनी जपकर्णपूरा नागना खरास्थिता | लंबोष्ठी कर्णिका करणी तैलाभ्यक्तशारिणी ||
वाम पडोल्लासल्लोहलाता कंटकभूषणा | बर्धन मूरधाम ध्वजा कृष्णा कालरात्रिर्भयंकारी ||
अर्थ : हा मंत्र तिच्या स्वरूपाचे वर्णन करतो. ती नग्न, गाढवावर स्वार, लांब जीभ, तेजस्वी शरीर, पायात विजेसारखे दागिने घातलेली, रंग काळा, उघडलेले केस, मोठे डोळे आणि कान आणि दिसायला अतिशय धोकादायक आहे. कालरात्रीच्या या स्वरूपाचे ध्यान केल्याने सर्व अडथळे दूर होतात तसेच इतरांनी निर्माण केलेले सर्व जादुई प्रभाव दूर होतात.
स्तुती : या देवी सर्वभूतेषु माँ कालरात्रि रूपेण संस्थिता । नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नम: ।
महागौरी : Mahagouri
ती शुद्ध आहे आणि ती माता पार्वतीच्या रूपात होती असे मानले जाते जेव्हा तिने शिवाला तिचा पती म्हणून प्राप्त करण्यासाठी तपश्चर्या केली होती. दुर्गेच्या या रूपात पवित्रता दर्शविली आहे. नवरात्रीच्या आठव्या दिवशी दुर्गेच्या महागौरी रूपाची पूजा केली जाते. देवी पार्वतीने ऋषी नारदांच्या सल्ल्यानुसार कठोर तपश्चर्या करण्याचा निर्णय घेतला जेणेकरून तिला पती म्हणून भगवान शिवाचा जन्म होईल. त्यामुळे तिने राजवाड्यातील सर्व सुखसोयींचा त्याग केला आणि जंगलात तपश्चर्या करू लागली.
तिची कठोर तपश्चर्या अनेक वर्षे चालू होती. तिने उष्णता आणि थंडी, पाऊस आणि दुष्काळ आणि भयंकर वादळ सहन केले. तिचे शरीर धूळ, माती, माती आणि झाडांच्या पानांनी झाकलेले होते. तिच्या अंगावर काळी त्वचा निर्माण झाली होती. शेवटी, भगवान शिव तिच्यासमोर प्रकट झाले आणि त्यांनी तिच्याशी लग्न करणार असल्याचे वचन दिले. गंगेच्या पवित्र पाण्याने त्याने तिला आंघोळ घातली. गंगेच्या पवित्र आणि पवित्र पाण्याने पार्वतीच्या व्यक्तीला चिकटलेली सर्व घाण धुऊन टाकली आणि ती पांढरी-वर्ण आणि तेजस्वी झाली. अशा प्रकारे पार्वतीला पांढरा रंग प्राप्त झाल्यामुळे महागौरी (अत्यंत गोरी) म्हणून ओळखले जाऊ लागले.तिच्या गोऱ्या रंगामुळे महागौरीची तुलना शंख, चंद्र आणि कुंदाच्या पांढर्‍या फुलाशी केली जाते. ती फक्त पांढरे कपडेच सजवते आणि म्हणूनच तिला श्वेतांबरधारा (श्वेताम्बरधरा) असेही म्हणतात.
गव्हर्निंग प्लॅनेट – असे मानले जाते की राहु ग्रह देवी महागौरीद्वारे शासित आहे.
प्रतिमाशास्त्र – चार हात आणि सर्व दुर्गा शक्तींच्या सुंदर रंगासह महागौरी शांती आणि करुणा पसरवते. ती अनेकदा पांढरी किंवा हिरवी साडी नेसलेली असते. महागौरी देवीला चार हातांनी चित्रित केले आहे. ती एका उजव्या हातात त्रिशूल धारण करते आणि दुसरा उजवा हात अभय मुद्रामध्ये ठेवते. ती एका डाव्या हातात डमरूला शोभते आणि दुसरा डावा हात वरद मुद्रेत ठेवते. ती शंख, चंद्र आणि चमेलीसारखी पांढरी आहे. ती आठ वर्षांची आहे. देवी महागौरी आणि देवी शैलपुत्रीचा आरोह बैल आहे आणि म्हणूनच तिला वृषारुधा (वृषारूढ़ा) असेही म्हणतात.
महागौरीच्या पूजेचे मंत्र आहेत –
ओम देवी महागौर्याय नमः (ॐ देवी महागौर्यै नमः) (१०८ महागौरी मंत्राचे पठण)
श्वेते वृषेसमरुधा श्वेतांबरधारा शुचिः | महागरी शुभम दद्यनमहादेव प्रोदादा ||
अर्थ : म्हणजे पांढर्‍या बैलावर स्वार होणारी, शुद्ध पांढरी वस्त्रे परिधान करणारी, सुख देणार्‍या महागौरी देवी माझ्यासाठी शुभ हो.स्तुति – यादेवी सर्वभूतेषु माँ महागौरी रूपेण संस्थिता। नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नम: ।
सिध्दीदा (सिध्दीदायिनी) : Sidhida – Sidhidayani
नवरात्रीच्या नवव्या दिवशी दुर्गेच्या सिद्धिदात्री रूपाची पूजा केली जाते. सिद्धिदात्री आठ सिद्धी आणि नऊ निधिंची स्वामी आहे.
ब्रह्मांडाच्या प्रारंभी भगवान रुद्राने सृष्टीसाठी आदि-पराशक्तीची पूजा केली. असे मानले जाते की देवी आदि-पराशक्तीचे कोणतेही रूप नव्हते. शक्तीची सर्वोच्च देवी, आदि-पराशक्ती, भगवान शिवाच्या डाव्या अर्ध्या भागातून सिद्धिदात्रीच्या रूपात प्रकट झाली.आठ सिद्धी आहेत- अनिमा, महिमा, गरिमा, लघिमा, प्राप्ती, प्राकाम्य, इशित्व आणि वशित्व. “देवीपुराण” मध्ये असे म्हटले आहे की परमदेव शिवाने महाशक्तीची उपासना करून हे सर्व सिद्धी प्राप्त केल्या. तिच्या कृतज्ञतेने शिवाचा अर्धा देह देवीचा झाला आहे आणि पुढे त्यांचे “अर्धनारीश्वर” नाव प्रसिद्ध झाले आहे. सामान्यत: चार हातांनी जोडलेले कमळ दाखवले जाते, ती तिच्या भक्तांना 26 वेगवेगळ्या इच्छांची दाता आहे.
या रूपात दुर्गा अज्ञान दूर करते आणि ती ब्रह्म जाणण्यासाठी ज्ञान प्रदान करते. तिची पूजा करणारे सिद्ध, गंधर्व, यक्ष, दानव आणि देवांनी तिला वेढले आहे. ती जी सिद्धी प्रदान करते ती केवळ तीच अस्तित्वात असल्याची जाणीव होते.
शासित ग्रह – असे मानले जाते की देवी सिद्धिदात्री केतू ग्रहाला दिशा आणि ऊर्जा प्रदान करते. त्यामुळे तिच्यावर केतू ग्रह चालतो.
मूर्तिशास्त्र – माता सिद्धिदात्रीला चार हात आहेत आणि ती सिंहावर स्वार आहे. तिच्या चार हातात गदा, कमळ, शंख आणि चकती आहे. जो तिची कृपा प्राप्त करतो तो जीवनाचे सुख भोगून मोक्ष प्राप्त करतो. ती तिच्या भक्तांच्या सर्व सांसारिक आणि दैवी आकांक्षा पूर्ण करते. तिच्या उपासनेने सर्व संकटांचा नाश होतो. देव, मानव, ब्राह्मण, दानव, किन्नर सर्व तिची पूजा करतात.
देवी सिद्धिदात्रीच्या उपासनेचे मंत्र आहेत –
ॐ देवी सिद्धिदात्र्यै नमः (ॐ देवी सिद्धिदात्र्यै नमः) (१०८ सिद्धिदात्री मंत्राचे पठण)
सिद्ध गंधर्व यक्षद्यैरसुरैरमरैरापि | सेव्यमाना सदभुयात सिद्धिदा सिद्धायिनी ||
तात्पर्य: म्हणजे, सिद्ध, गंधर्व, यक्ष, देव, दानव इत्यादींनी पूजलेली देवी सिद्धिदात्री, हातात शंख, चक्र, गदा आणि कमळ धारण करणारी, सर्व सिद्धी देणारी आणि सर्वत्र विजय देणारी, माझ्यासाठी कृपा करा.स्तुती : या देवी सर्वभूतेषु माँ सिद्धिदात्री रूपेण संस्थिता । नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नम: ।
समाजात दुर्गुण माजले, दुष्ट – दुर्जन उन्मत्त झाले की, आदिशक्ती प्रकट होते. दुष्टांचे निर्दालन व सज्जनांचे रक्षण करते, जगाचा उध्दार करते. म्हणून नवरात्रात महालक्ष्मी, महासरस्वती व महाकाली यांच्या रुपाची म्हणजेच नवदुर्गांची आराधना करायची असते….