मराठा साम्राज्याचे तोरण बांधणारा तोरणा किल्ला (Torna Fort)

।। नमस्कार जय महाराष्ट्र ।।

अनुक्रम दाखवा

तोरणा किल्ला Torna Fort (पुणे पर्यटन)

महाराष्ट्र राज्याच्या पश्चिमेकडील पुणे जिल्ह्याच्या नैऋत्येस असलेला तोरणा किल्ला किंवा प्रचंडगड हे महाराष्ट्राच्या पर्यटनाचे प्रमुख आकर्षण आहे. वेल्हे गावाचा पायथा ५० किमीवर आहे. तोरणा किल्ला ज्याला प्रचंड गड देखील म्हणतात. हा भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील पुणे जिल्ह्यात स्थित एक मोठा किल्ला आहे. हे ऐतिहासिकदृष्ट्या महत्त्वपूर्ण आहे कारण छत्रपती शिवाजी महाराजांनी १६४६ मध्ये वयाच्या १६ व्या वर्षी काबीज केलेला हा पहिला किल्ला होता. या टेकडीची समुद्रसपाटीपासून 1,403 मीटर (4,603 फूट) उंची आहे, ज्यामुळे हा जिल्ह्यातील सर्वात उंच किल्ला आहे. प्रचंड गड (विशाल) यावरून हे नाव आले आहे. तोरणा हा डोंगराळ किल्ला नसरापूर येथील पुणे सातारा महामार्गावरील जिल्ह्यातील डोंगरमाथ्यावर असलेला सर्वात उंच किल्ला म्हणून ओळखला जातो. तोरणा किल्ल्यावर जाण्यासाठी प्रवाशाला नसरापूर या रस्त्याने जावे लागते. किल्ला व्यवस्थित पाहण्यासाठी २ तास लागतात. गडाच्या आजूबाजूला विविध ठिकाणे पाहता येतात, जसे की बुधला माची, झुंजार माची, कोठी दरवाजा, कोकण दरवाजा, मेंघाई देवीचे मंदिर, बिनी दरवाजा, सदर, तोरणजाई देवीचे मंदिर इ. हा किल्ला आता वारसास्थळ बनला आहे.

तोरणा किल्ला इतिहास :

हा किल्ला १३ व्या शतकात शिवपंथाने बांधला असे मानले जाते. मेंघाई देवी मंदिर, ज्याला तोरणाजी मंदिर असेही संबोधले जाते, ते किल्ल्याच्या प्रवेशद्वाराजवळ आहे. मलिक अहमद या बहामनी शासकाने 1470 च्या उत्तरार्धात अलाउद्दीन खिलजीच्या कारकिर्दीत हा किल्ला ताब्यात घेतला.

१६४६ मध्ये, छत्रपती शिवाजी महाराजांनी वयाच्या सोळाव्या वर्षी हा किल्ला काबीज केला, अशा प्रकारे तो मराठा साम्राज्याच्या किल्ल्यांपैकी एक बनलेला पहिला किल्ला बनला. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी किल्ल्याचे ‘प्रचंडगड’ तोरणा असे नामकरण केले आणि त्यामध्ये अनेक स्मारके व बुरुज बांधले.

18व्या शतकात,छत्रपती शिवाजीपुत्र संभाजी राजे यांच्या हत्येनंतर मुघल साम्राज्याने या किल्ल्यावर थोडक्यात ताबा मिळवला. तत्कालीन मुघल सम्राट औरंगजेबाने हा किल्ला काबीज करण्यासाठी मुघलांना ज्या कठीण संरक्षणावर मात करावी लागली त्याची ओळख म्हणून या किल्ल्याचे नाव फुटुलगायब असे ठेवले. पुरंदरच्या तहाने ते मराठा महासंघाला बहाल करण्यात आले.

ट्रेकिंग साठी कधी जावे तोरणा किल्यावर ?

ट्रेकर्सनी पावसाळ्यात या प्रदेशात ट्रेकिंग टाळावे. हिवाळ्यातील महिने येथे ट्रेक करण्यासाठी योग्य वेळ आहे. हे ट्रेकर्ससाठी एक लोकप्रिय कॅम्पिंग ग्राउंड आहे, जे तिथे कॅम्पिंगसाठी जाताना स्वतःचे कॅम्प उपकरण घेऊन जातात. किल्ल्याच्या आत राहण्यासाठी मेंगाई मंदिर हे उत्तम ठिकाण आहे.

तोरणा किल्या च्या आत आणि आजूबाजूला पाहण्यासारख्या गोष्टी

तोरणा किल्ल्याजवळील प्रेक्षणीय स्थळांपैकी तोरणजाई मंदिर, मंगाई मंदिर, तोरणा किल्ल्यातील बालेकिल्ला, देवी कडजाई मंदिर, मारुती मंदिर, सोमगाई मंदिर, राजगड किल्ला, राजगड किल्ला, काळूबाई मंदिर, राम मंदिर, भैरवनाथ गड्डी, मंदिरहटके. विस्मयकारक तोरणा किल्ल्याभोवती भेट देण्यासाठी ही काही उत्तम ठिकाणे आहेत.

तोरणा किल्ला उघडण्याच्या / बंद होण्याची वेळ आणि दिवस आणि प्रवेश शुल्क

हा किल्ला वर्षभर खुला असतो.

गडावर प्रवेश विनामूल्य आहे.

तोरणा किल्यास भेट देण्यासाठी सर्वोत्तम वेळ

हिवाळ्यातील सप्टेंबर-मार्च हा ट्रेक करण्यासाठी सर्वोत्तम वेळ आहे. पर्यटक या प्रदेशात हिवाळी सुट्टीतील ट्रेकिंगचा आनंद घेऊ शकतात.

तोरणा किल्लाचे स्थान

हा किल्ला पुण्याच्या नैऋत्येला पाबे घाटमार्गे सुमारे ५० किमी अंतरावर वेल्हे या पायथ्याशी असलेल्या सह्याद्रीच्या पर्वतरांगांच्या पश्चिम घाटात आहे. पुण्याहून सातारा रस्त्याने जाता येते आणि उजवीकडे नसरापूर गावात जाता येते. हे अंतर सुमारे 65 किमी आहे. पुणे जिल्ह्यातील हा सर्वात उंच किल्ला आहे.

दुचाकीने वाहनाने कसे जायचे तोरणा किल्याकडे

वेल्हे गावात गाड्या जाऊ शकतील इतके रुंद रस्ते आहेत. या गावात जाण्यासाठी पुण्याहून दोन मार्ग आहेत.

पुण्याहून NH48 वर नसरापूरकडे जा. पहिला टोल पार करून नसरापूर जंक्शनवर जा. येथे उजवे वळण घेऊन राज्य महामार्ग 65 वर जा. वेल्हे गावात पोहोचेपर्यंत त्याच रस्त्याने चालत राहा.

खडकवासला → सिंहगड → रांजणे → पाबे घाट → वेल्हे या गावांमधून जाणारा सर्वोत्तम मार्ग आहे. छायाचित्रकारांसाठी हा सर्वोत्तम मार्ग आहे. जर तुम्ही पावसाळ्यात भेट देत असाल तर तुम्ही अनेक सुंदर गावे, छोटे धबधबे आणि नाल्यांमधून जाता.

तुम्ही तुमचे वाहन गावातील हॉटेल्ससमोर किंवा पठारावर पार्क करून ट्रेकला सुरुवात करू शकता. वाहने उभी करण्यासाठी पुरेशी जागा आहे

सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्थेद्वारे कसे जावे

तुम्ही मुंबईहून प्रवास करत असाल तर पुण्याला पोहोचा. पुण्याहून मुंबईला जाणाऱ्या अनेक रेल्वे आणि बसेस आहेत. स्वारगेट बस स्थानक, पुणे येथे उतरा. येथून वेल्हे गावाकडे जाणारी बस पकडावी.

वेल्हे गावात जाण्यासाठी इतर अनेक पर्याय आहेत.

पुण्याहून थेट वेल्हेला जाणाऱ्या बसमध्ये चढा. मात्र, वेल्हे गावांना जाणाऱ्या बसेसची वारंवारता कमी आहे.
पुण्याहून सातारा/कोल्हापूर किंवा बंगलोरला जाणाऱ्या बसमध्ये चढा. नसरापूर येथे उतरावे. येथून अनेक स्थानिक टॅक्सी किंवा ऑटोने वेल्हे गावात जातात.

परतीचा पर्याय: परत येताना तुम्ही त्याच मार्गाचा अवलंब करू शकता. दोन्ही गावातून दुपारी ४ नंतर बसेस फार कमी आहेत. तोपर्यंत पोहोचण्याची खात्री करा.

जर तुम्ही थेट बस पकडू शकत नसाल तर तुम्हाला नसरापूर येथे सोडू शकणार्‍या सामायिक टॅक्सी/ऑटो असतील. मात्र, नसरापूरहून पुण्याकडे जाणाऱ्या बसेसची वारंवारता खूपच कमी आहे.